Het is helemaal geen oorlog, dat ziet toch iedereen

Het is helemaal geen oorlog, dat ziet iedereen

Oorlog is maar een etiket door onderzoeksjournalist Huib Modderkolk als titel geplakt op zijn nieuwe boek “Het is oorlog maar niemand die het ziet”.

Wanneer is het eigenlijk oorlog? We merken er in ieder geval niets van in ons dagelijks bestaan, terwijl de grootmachten om ons heen wel degelijk bezig zijn met 'Stratego' of 'The Game of Thrones'. Gevechten om macht en invloed, imago. Maar ook grootschalige pogingen tot plundering van Westerse rijkdom en kennis.
Het begrip oorlog is controversieel; hier in dit boek van Modderkolk is slechts sprake van een uitbreiding van de bestaande wedloop. Het gaat te ver om deze intimiderende digitale component een ‘nieuwe oorlog’ te noemen.

De ondertitel ‘maar niemand die het ziet’ is zelfs misleidend. De schrijver vindt zichzelf een waarschuwende profeet die de mensheid wil wijzen op haar onbenullig bestaan en wil genezen van haar blindheid voordat het te laat is. 

Die waarschuwing bestaat uit de combinatie van verontrustende boodschappen van meer dan 110 bronnen die de journalist zegt te hebben geraadpleegd. Hetgeen betekent dat veel meer mensen, instituten, inlichtingendiensten, beveiligingsbedrijven, landen en regeringen al lang (meer dan twintig jaar) op de hoogte zijn van digitale bedreigingen.

En Modderkolk nu zelf ook, want hij beschrijft uitvoerig de eerste digitale verstoring in Nederland die in 2011 bij het bedrijf DigiNotar in Beverwijk plaatsvond. Vervolgens weidt hij uit over een jonge hacker die vanaf zijn zolderkamertje inbreekt bij KPN. Mooi is zijn verhaal over de inbraak via LinkedIn-pagina’s bij Belgacom door de Britse afluisterdienst GCHQ.

Cyberaanvallen

Modderkolk is bezorgd dat ‘de Nederlander’ niet door heeft aan welke gevaren hij/zij zich dagelijks blootstelt in deze digitale ‘oorlog’. Een term die graag en vaak, met name door westerse autoriteiten, zoals door de Nederlandse minister van Defensie Ank Bijleveld, wordt gebruikt om aan te geven dat er veel verschillende soorten cyberaanvallen vanuit het agressieve landen als Rusland, China en Iran plaatsvinden. 

Maar om die geconcentreerde angsten, met de Verenigde Staten van Amerika voorop, nu ‘oorlog’ te noemen? Het is vooral ons eigen gebrek aan beveiligingszin zoals is gebleken bij de door de Russen gemanipuleerde Amerikaanse verkiezingen in 2016.

AIVD

Zelfs de intelligente activiteiten van de Nederlandse inlichtingendienst AIVD in Iran waar de besturing van nucleaire centrifuges, gebruikt voor de vervaardiging van atoomwapens, werd verstoord met een computerworm genaamd Stuxnet, was 'slechts' een sabotageactie. Geen nieuwe digitale oorlog. De AIVD zelf spreekt van "digitale sabotage".

In de richting van Nederland ontbreekt nog de intentie om daadwerkelijk sabotageacties uit te voeren op de vitale infrastructuur. Een verstoring in bijvoorbeeld de energievoorziening in landen om ons heen kan echter ook gevolgen hebben voor Nederland. Zo heeft onder andere Rusland een offensief cyberprogramma voor verstoring en zelfs sabotage van de vitale infrastructuur. https://www.aivd.nl/onderwerpen/jaarverslagen/jaarverslag-2018/spionage

Er is hooguit een uitbreiding van de Koude Oorlog. De Koude Oorlog is een periode van gewapende vrede tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, en hun bondgenoten. Aan de begindatum van deze Koude Oorlog (1945) valt weinig af te dingen.  

Zelf vind ik dat die Koude Oorlog niet is afgelopen, maar dat er vanaf 1991 een langdurig interbellum is ontstaan in de vijandigheden tussen (nu) Rusland en de Verenigde Staten. Een interbellum waarin het onderling wantrouwen tussen staten stelselmatig werd aangewakkerd door technologische ontwikkelingen in onder meer ruimtevaart en oorlogvoering, aangewakkerd door digitale technologie. 

Nog belangrijker is de explosieve invloed op wereldwijde digitale ontwikkelingen na de terroristische aanslagen in Washington en New York op 11 september 2001. Opnieuw is er een harde strijd om de wereldhegemonie tussen de VS en Rusland, met nu een derde partij in het spel, China.

Marketting

In het televisieprogramma Buitenhof dat ook een etalage bood aan Huib Modderkolk, stelde presentator Jort Kelder de steeds terugkerende vraag: ‘Zijn het geen incidenten, is het echt oorlog en waaruit blijkt dat dan?’ Hierop kwamen maar geen bevredigende antwoorden. Waaruit blijkt dat een kenmerkende samenhang in de incidenten die recht kunnen doen aan het etiket ‘oorlog’ volkomen ontbreekt en het gebruik ervan dus misplaatst is.

Sidekicks van Modderkolk, Inge Philips van Deloitte Amsterdam en Frank Groenewegen van Fox-IT hielpen van harte mee om de kijkers van Buitenhof (vooral Kamerleden, journalisten en mensen met invloed bij regering, overheden en grote bedrijven) de digitale oorlog als een nieuw en bedreigend fenomeen op een zondagmiddag door de strot duwen. 

Hun opmerking als ‘het is (al twintig jaar) oorlog’ verraadt in positieve zin een jeugdig arbeidsethos en gezonde marekettingstrategie. Echter wordt er gemakshalve van uitgegaan alsof vóór de geboorte van dit digitale tijdperk een soort van permafrost aanwezig was die het bestaan van een Koude Oorlog degradeert tot slechts een geschiedkundig fenomeen.

Wanneer is het eigenlijk oorlog?

Je kunt de hedendaagse strijd, hoe technologisch geavanceerd ook, niet los zien van de geschiedenis. De huidige digitale wereld is juist verwekt in die Koude Oorlogsjaren en tot volwassenheid gekomen onder invloed van 9-11. Millennials leven in een relatief rustige tijd, geen oorlog, ook geen digitale.

Wellicht kunnen we over enkele decennia nog spreken over deze tijd als digitaal gerommel in de marge van de geboorte van de drie (of misschien wel vier of vijf) grote machtsblokken, die elkaar na het overwinnen van kinderziektes met digitale controles mooi in evenwicht houden.

Over de schrijfstijl van Modderkolk kan je altijd van mening verschillen, maar de krankzinnige classificatie op de achterflap “Dit is nog beter dan John Le Carré, want het is waar” is volstrekt bezijden de waarheid en onderdeel van het marketingspel.

Een bewerkte versie verscheen in NRC 
op donderdag 26 september 2019 
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/09/26/het-is-geen-oorlog-en-iedereen-ziet-het-a3974763?utm_source=social&utm_medium=twitter&utm_campaign=twitter&utm_term=20190927

Zijn AIVD analyses nog geloofwaardig

Inlichtingenzwendel in Amerikaanse leger

Grote krantenkoppen en televisiestations in de Verenigde Staten spreken schande van een nieuwe inlichtingenzwendel in het Amerikaanse leger. Zeker vijftig analisten die werken bij het Central Command (CENTCOM) in Florida zeggen dat hun rapporten over Islamitische Staat (IS) en al Qaida zijn gemanipuleerd. Superieuren pasten rapporten aan om president Obama stelselmatig onjuist te informeren over een zogenaamd voorspoedig militair optreden in Syrië. Het Pentagon gaat diepgaand onderzoek doen, meldt ook 'de Volkskrant'.

Commissie Davids

Dit bericht doet denken aan hoe Amerikaanse autoriteiten in 2002 en 2003 inlichtingen vervalsten die aantoonden dat Irak in bezit was van massavernietigingswapens. Dat was niet zo, maar de Nederlandse regering werd er wel door misleid. Commissie Davids stelde onderzoek in naar de Nederlandse steun aan de Irakoorlog en concludeerde dat buitenlandse mogendheden via Angelsaksische en Israëlische ambassades de regering hadden beïnvloed, ondanks waarschuwingen van de veiligheidsdiensten in Nederland.

Geloofwaardigheid van AIVD analyses

Inlichtingenrapporten worden blijkbaar nog steeds vervalst, mogelijk om politieke standpunten van regeringen zoals die van Nederland te beïnvloeden. Gemanipuleerde analyses zullen niet meer door tussenkomst van ambassades de regering bereiken, maar mogelijk wel door ze naar Nederlandse veiligheidsdiensten zelf te sturen. De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) klaagt al langer dat niet is te achterhalen of rapporten die de inlichtingendiensten AIVD en MIVD uit het buitenland ontvangen, daar wel rechtmatig zijn vervaardigd.

Over de samenwerking van de AIVD met buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten is de CTIVD toch al niet erg lovend. Persoonlijke voorkeuren van AIVD-personeel zouden bepalen met welke buitenlandse diensten wordt samengewerkt. Wanneer ruwe gegevens van die favoriete diensten op een zelfde, subjectieve wijze worden beoordeeld, is dat van invloed op de geloofwaardigheid van door AIVD vervaardigde analyses.

Rol Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding                                                

De AIVD en MIVD moeten naar eer en geweten de regering informeren over zaken die belangrijk zijn voor het buitenlandbeleid. Dat doen zij onder meer door berichten van buitenlandse diensten te analyseren en te verstrekken aan zogeheten belangendragers zoals de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTV). Maar zonder te vertellen waar die gegevens vandaan komen. Een groot probleem is namelijk dat buitenlandse leveranciers van ruwe gegevens ook hun eigen geheimhoudingsplicht en bronbescherming moeten respecteren.

De internationale inlichtingenwereld keurt beïnvloeding van buitenlandse regeringen door inlichtingendiensten niet af. Het wordt zelfs aangemoedigd. Daarom is het mogelijk dat analyses worden gemanipuleerd en AIVD en MIVD door collega-diensten misbruikt. Belangendragers lopen dan de kans dat zij analyses ontvangen die zijn vervaardigd op basis van door buitenlandse inlichtingendiensten gemanipuleerde berichten. Dat maakt dit inlichtingenproduct zwak. 

Analisten van de NCTV hoeven gelukkig niet blind te varen op analyses van Nederlandse inlichtingendiensten alleen. Ze zijn niet dom of naïef en kunnen mogelijke beïnvloeding door buitenlandse inlichtingendiensten prima onderkennen. De NCTV vindt dat de eigen onafhankelijke, sterke analysefunctie een constructieve controle uitoefent en onjuiste gegevens tijdig kan onderkennen. Zij hebben namelijk meer ingangen tot goede en betrouwbare gegevens dan die van de inlichtingendiensten alleen. 

Politieke beïnvloeding door buitenlandse inlichtingendiensten

Toch is het noodzakelijk de beoordeling van analyses van inlichtingendiensten te verbeteren. Een classificatiesysteem kan daarbij helpen. Ondanks dat er sprake is van strikte bronbescherming moet het mogelijk zijn in algemene termen aan te geven welke soort bronnen ten grondslag liggen aan verstrekte gegevens. Dat kunnen open of gesloten bronnen zijn, menselijke of digitale bronnen, maar ook zelfs alleen de namen van landen.

Zo’n classificatieschema dient een tweeledig doel. Allereerst zullen afnemers van producten meer inzicht krijgen in belang en waarde van de informatie en kunnen vervolgens sneller en adequater handelen. Ten tweede is het belangrijk voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten zelf om – zolang er kennelijk analyses worden gemanipuleerd – zich zelf zoveel mogelijk te beschermen tegen beïnvloeding door collega-inlichtingendiensten.

Als onafhankelijke toezichthouder moet tot slot ook de CTIVD weten uit welk land ruwe gegevens afkomstig zijn. Die lang gekoesterde wens moet eindelijk worden omgezet in werkelijkheid.

Versie van dit artikel ook in VK dd 21-09-2015 

http://www.volkskrant.nl/opinie/inlichtingendienst-moet-weten-uit-welk-land-informatie-komt~a4146165/

CTIVD liet op 23 september weten dat de toezichthouder toegang heeft tot ALLE ruwe gegevens die de diensten uit het buitenland ontvangen.
Inhoudelijk oordeel over betrouwbaarheid van die buitenlandse gegevens blijft taak van AIVD en MIVD. Manipulaties door vreemde mogendheden blijven dus mogelijk.

Op 14 maart 2017 laat het gerechtshof in Den Haag weten dat Nederlandse inlichtingendiensten niet verplicht zijn na te gaan op welke wijze gegevens zijn verkregen die zij van de NSA en GCHQ ontvangen.
http://www.ravage-webzine.nl/2017/03/14/hof-modus-operandi-aivdmivd-blijft-geheim/