Het is helemaal geen oorlog, dat ziet toch iedereen

Het is helemaal geen oorlog, dat ziet iedereen

Oorlog is maar een etiket door onderzoeksjournalist Huib Modderkolk als titel geplakt op zijn nieuwe boek “Het is oorlog maar niemand die het ziet”.

Wanneer is het eigenlijk oorlog? We merken er in ieder geval niets van in ons dagelijks bestaan, terwijl de grootmachten om ons heen wel degelijk bezig zijn met 'Stratego' of 'The Game of Thrones'. Gevechten om macht en invloed, imago. Maar ook grootschalige pogingen tot plundering van Westerse rijkdom en kennis.
Het begrip oorlog is controversieel; hier in dit boek van Modderkolk is slechts sprake van een uitbreiding van de bestaande wedloop. Het gaat te ver om deze intimiderende digitale component een ‘nieuwe oorlog’ te noemen.

De ondertitel ‘maar niemand die het ziet’ is zelfs misleidend. De schrijver vindt zichzelf een waarschuwende profeet die de mensheid wil wijzen op haar onbenullig bestaan en wil genezen van haar blindheid voordat het te laat is. 

Die waarschuwing bestaat uit de combinatie van verontrustende boodschappen van meer dan 110 bronnen die de journalist zegt te hebben geraadpleegd. Hetgeen betekent dat veel meer mensen, instituten, inlichtingendiensten, beveiligingsbedrijven, landen en regeringen al lang (meer dan twintig jaar) op de hoogte zijn van digitale bedreigingen.

En Modderkolk nu zelf ook, want hij beschrijft uitvoerig de eerste digitale verstoring in Nederland die in 2011 bij het bedrijf DigiNotar in Beverwijk plaatsvond. Vervolgens weidt hij uit over een jonge hacker die vanaf zijn zolderkamertje inbreekt bij KPN. Mooi is zijn verhaal over de inbraak via LinkedIn-pagina’s bij Belgacom door de Britse afluisterdienst GCHQ.

Cyberaanvallen

Modderkolk is bezorgd dat ‘de Nederlander’ niet door heeft aan welke gevaren hij/zij zich dagelijks blootstelt in deze digitale ‘oorlog’. Een term die graag en vaak, met name door westerse autoriteiten, zoals door de Nederlandse minister van Defensie Ank Bijleveld, wordt gebruikt om aan te geven dat er veel verschillende soorten cyberaanvallen vanuit het agressieve landen als Rusland, China en Iran plaatsvinden. 

Maar om die geconcentreerde angsten, met de Verenigde Staten van Amerika voorop, nu ‘oorlog’ te noemen? Het is vooral ons eigen gebrek aan beveiligingszin zoals is gebleken bij de door de Russen gemanipuleerde Amerikaanse verkiezingen in 2016.

AIVD

Zelfs de intelligente activiteiten van de Nederlandse inlichtingendienst AIVD in Iran waar de besturing van nucleaire centrifuges, gebruikt voor de vervaardiging van atoomwapens, werd verstoord met een computerworm genaamd Stuxnet, was 'slechts' een sabotageactie. Geen nieuwe digitale oorlog. De AIVD zelf spreekt van "digitale sabotage".

In de richting van Nederland ontbreekt nog de intentie om daadwerkelijk sabotageacties uit te voeren op de vitale infrastructuur. Een verstoring in bijvoorbeeld de energievoorziening in landen om ons heen kan echter ook gevolgen hebben voor Nederland. Zo heeft onder andere Rusland een offensief cyberprogramma voor verstoring en zelfs sabotage van de vitale infrastructuur. https://www.aivd.nl/onderwerpen/jaarverslagen/jaarverslag-2018/spionage

Er is hooguit een uitbreiding van de Koude Oorlog. De Koude Oorlog is een periode van gewapende vrede tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, en hun bondgenoten. Aan de begindatum van deze Koude Oorlog (1945) valt weinig af te dingen.  

Zelf vind ik dat die Koude Oorlog niet is afgelopen, maar dat er vanaf 1991 een langdurig interbellum is ontstaan in de vijandigheden tussen (nu) Rusland en de Verenigde Staten. Een interbellum waarin het onderling wantrouwen tussen staten stelselmatig werd aangewakkerd door technologische ontwikkelingen in onder meer ruimtevaart en oorlogvoering, aangewakkerd door digitale technologie. 

Nog belangrijker is de explosieve invloed op wereldwijde digitale ontwikkelingen na de terroristische aanslagen in Washington en New York op 11 september 2001. Opnieuw is er een harde strijd om de wereldhegemonie tussen de VS en Rusland, met nu een derde partij in het spel, China.

Marketting

In het televisieprogramma Buitenhof dat ook een etalage bood aan Huib Modderkolk, stelde presentator Jort Kelder de steeds terugkerende vraag: ‘Zijn het geen incidenten, is het echt oorlog en waaruit blijkt dat dan?’ Hierop kwamen maar geen bevredigende antwoorden. Waaruit blijkt dat een kenmerkende samenhang in de incidenten die recht kunnen doen aan het etiket ‘oorlog’ volkomen ontbreekt en het gebruik ervan dus misplaatst is.

Sidekicks van Modderkolk, Inge Philips van Deloitte Amsterdam en Frank Groenewegen van Fox-IT hielpen van harte mee om de kijkers van Buitenhof (vooral Kamerleden, journalisten en mensen met invloed bij regering, overheden en grote bedrijven) de digitale oorlog als een nieuw en bedreigend fenomeen op een zondagmiddag door de strot duwen. 

Hun opmerking als ‘het is (al twintig jaar) oorlog’ verraadt in positieve zin een jeugdig arbeidsethos en gezonde marekettingstrategie. Echter wordt er gemakshalve van uitgegaan alsof vóór de geboorte van dit digitale tijdperk een soort van permafrost aanwezig was die het bestaan van een Koude Oorlog degradeert tot slechts een geschiedkundig fenomeen.

Wanneer is het eigenlijk oorlog?

Je kunt de hedendaagse strijd, hoe technologisch geavanceerd ook, niet los zien van de geschiedenis. De huidige digitale wereld is juist verwekt in die Koude Oorlogsjaren en tot volwassenheid gekomen onder invloed van 9-11. Millennials leven in een relatief rustige tijd, geen oorlog, ook geen digitale.

Wellicht kunnen we over enkele decennia nog spreken over deze tijd als digitaal gerommel in de marge van de geboorte van de drie (of misschien wel vier of vijf) grote machtsblokken, die elkaar na het overwinnen van kinderziektes met digitale controles mooi in evenwicht houden.

Over de schrijfstijl van Modderkolk kan je altijd van mening verschillen, maar de krankzinnige classificatie op de achterflap “Dit is nog beter dan John Le Carré, want het is waar” is volstrekt bezijden de waarheid en onderdeel van het marketingspel.

Een bewerkte versie verscheen in NRC 
op donderdag 26 september 2019 
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/09/26/het-is-geen-oorlog-en-iedereen-ziet-het-a3974763?utm_source=social&utm_medium=twitter&utm_campaign=twitter&utm_term=20190927

Wat is autonome rol AIVD nog waard?

Dick Schoof, DG-AIVD, moet wennen aan zijn rol bij de geheime dienst. Hij zoekt zijn heil nu nog vaak bij zijn oude werkgever het ministerie van Justitie & Veiligheid

Dat vindt minister Ollongren van BZK niet altijd plezierig

Reprimande minister

Sinds zijn aantreden eind 2018 als DG van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst AIVD, besteden de media regelmatig aandacht aan Dick Schoof.

Opvallend vonden zij bijvoorbeeld zijn rol bij de ‘affaire Haga Lyceum’ in Amsterdam en bij het advies over het 5G-netwerk van het Chinese Huawei aan een taskforce bij Justitie, die prompt vergat de Tweede Kamer over dit AIVD-advies te informeren. 

Bijzondere media-aandacht kreeg een ‘reprimande van zijn eigen minister’ Ollongren na zijn voorbarige dreigementen richting Volkskrant-journalist Huib Modderkolk.

Exploitatie

Maar ook de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) is kritisch en onderzoekt of gegevens die de AIVD (BZK) en NCTV (Justitie) hebben verstrekt over het Cornelius Haga Lyceum – na overleg in een Taskforce - rechtmatig ‘naar buiten’ zijn gebracht. Dit naar aanleiding van vragen in de samenleving over onder meer de juistheid van die gegevens.

Van: NCTV, Pieter Jaap Aalbersberg Aan: Burgemeester van Amsterdam, drs F. Halsema Ons kenmerk: 2527693 - Datum: 7 maart 2019  Onderwerp: Zorgen ten aanzien van onderwijsinstelling in Amsterdam Zoals u weet is onlangs de Taskforce Problematisch Gedrag en Ongewenste Buitenlandse Financiering opgericht, bestaande uit afgevaardigden van het ministerie van SZW, BZK (mcl. de AIVD) en J&V (mcl. de NCTV).

De toezichthouder kan ook zijn wenkbrauwen fronzen nu is gebleken dat AIVD-directeur Dick Schoof zijn kritisch advies over het 5G-netwerk van het Chinese Huawei wel naar Justitie heeft geschoven, maar dat het AIVD-advies niet tijdig aan de Kamer is aangeboden: "Het had vanaf het ministerie van Justitie en Veiligheid naar de Kamer gemoeten", zegt Justitie. 

"Op 4 februari jl. heeft de AIVD een brief gestuurd over nationale veiligheid en 5G.  Deze brief is gericht aan de minister van Justitie en Veiligheid en de staatssecretaris van Economische zaken en Klimaat". Hierbij ontvangt u ook via deze weg de brief van de AIVD. Ik stuur u deze mede namens de minister van BZK. (De AIVD valt onder het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.)  De Minister van Justitie en Veiligheid, Ferd Grapperhaus

Maar is het niet (ook) de taak van de minister van BZK, Kajsa Ollongren, om de Tweede Kamer aangaande AIVD-aangelegenheden rechtstreeks te informeren?

Modderkolk

Diezelfde minister Ollongren zag zich zelfs genoodzaakt haar DG-AIVD op de vingers tikken.

De AIVD vond namelijk dat Volkskrant-journalist Huib Modderkolk passages moest schrappen uit zijn boek “Het is oorlog, maar niemand die het ziet”, wegens het voornemen tot schending en openbaarmaking van staatsgeheimen. Modderkolk weigerde bepaalde passages te schrappen. Daarop kondigde AIVD-directeur Dick Schoof aan dat hij zich gedwongen zag aangifte te doen ‘van een voorgenomen misdaad’ tegen Modderkolk persoonlijk.

Dat ging minister Ollongren te ver. Onduidelijk wordt of zij dit keer vooraf door Schoof was geïnformeerd. Hij heeft de schijn tegen, want de minister zelf belde Volkskrant-hoofdredacteur Philippe Remarque persoonlijk en zei dat de AIVD voorlopig geen aangifte doet tegen Modderkolk. Zij wilde niet te snel van stapel lopen; eerst moest de rechter in kort geding oordelen.

Controle Minister BZK

Natuurlijk moet Dick Schoof wennen aan zijn gesloten rol als DG-AIVD. Als gelouterd bestuurder mag je evenwel verwachten dat hij nu de zelfstandige taken van zijn AIVD breed uitmeet en de dienst flink op de kaart zet.

Maar door het bestaan van steeds meer taskforces kan hij meedoen met de gedeelde verantwoordelijkheden in de Haagse politiek. Dus zoekt hij voorlopig zijn heil nog te vaak bij zijn vertrouwde werkgever, het ministerie van Justitie & Veiligheid.

Toch moet de AIVD zelfstandiger, zonder tussenkomst van de NCTV en Justitie, rechtsstreek aan belangendragers exploiteren. Openheid in geslotenheid, opdat beleidsmakers zelf beslissingen kunnen nemen, niet altijd ' 1 op 1 ' direct herleidbaar naar AIVD-gegevens.

Verantwoordelijkheid nemen of wegschuilen

De minister van Binnenlandse zaken moet er persoonlijk op toezien dat de (controle op) exploitatie via het ‘eigen ministerie’ gekanaliseerd verloopt en minder vaak via het ministerie van Justitie. Dan zal exploitatie van de AIVD ook minder ophef in de media veroorzaken. Of is wegkruipen voor eigen verantwoordelijkheden en schuilen achter gemengde interdepartementale taskforces soms de hedendaagse norm?