Politiek leiders geen baas over inlichtingendiensten

 

Politiek leiders geen baas over inlichtingendiensten

Hoofdlijnenakkoord kabinet wil nieuwe veiligheidsorganisatie

Het werk van de Nederlandse inlichtingendiensten AIVD en MIVD wordt in een Geïntegreerde Aanwijzing (GA) gedeeltelijk bepaald door enkele ministers van het kabinet, zo schrijft oud-AIVD’er Hugo Vijver in NRC van dinsdag 28 mei 2024.

Die ministers zijn de Minister-President Dick Schoof, de Minister van BZK en de Minister van Defensie. Waar nodig worden ook de Ministers van Buitenlandse Zaken en van Justitie en Veiligheid betrokken bij de totstandkoming van de GA.

Vervolgens wil Vijver in zijn betoog ons zeer onterecht doen geloven dat ook politieke partijen – hij noemde expliciet de PVV - de geheime diensten zullen gebruiken voor hun eigen politieke agenda. Hij staaft zijn boude bewering met voorbeelden uit landen als Griekenland en Oostenrijk; landen die godzijdank in de verste verten niet lijken op Nederland en zijn parlementaire stelsel. Veiligheidsdiensten uit die landen kunnen zelfstandiger en met minder onafhankelijk toezicht opereren dan de Nederlandse diensten.

De opmerking van Vijver dat premier Dick Schoof naar voren is geschoven door de heer Wilders van de PVV is een pertinente onwaarheid zoals door de kersverse Minister-President tijdens zijn eerste persconferentie meermalen werd benadrukt. "Ik ben niet de PVV-premier, ik ben gevraagd door vier partijen", hieraan toevoegend dat er maar één premier is. Dit mediaoptreden geeft het gezag en de macht van Schoof goed weer en laat ook zien dat hij het werk van de AIVD en MIVD bepaalt en dat niet overlaat aan politiek leiders.

Daarnaast mis ik in het betoog van Vijver de weerbaarheid en weerbarstigheid van de ministers van BZK en Defensie, alsof zij hun diensten AIVD en MIVD zomaar zouden laten werken voor een willekeurige politiek leider. Beide Ministers behouden bovendien zelf de ruimte om deze diensten aanvullend opdrachten te verstrekken De Geïntegreerde Aanwijzing is zeker niet heilig of onbreekbaar, maar diensten werken niet voor individuele ministers, laat staan voor leiders van politieke partijen.

Hoofdlijnenakkoord kabinet wil nieuwe veiligheidsorganisatie

Zorgwekkend is een door Yeşilgöz en Schoof (J&V) langer gekoesterde wens te komen tot een (derde?) Nederlandse veiligheidsorganisatie. Dit blijkt uit de opmerking in het hoofdlijnenakkoord over een gewenst onderzoek naar een veiligheidsorganisatie met taken en bevoegdheden als de Direction générale de la Sécurité intérieure (DGSI) in Frankrijk of de Amerikaanse FBI. De Nationale Extremismestrategie van de NCTV richt zich specifiek op het beschermen van de democratische rechtsorde en het bestrijden van uitwassen van extremisme.

"Komt er een derde inlichtingendienst?"

Zo’n nieuwe gemengde inlichtingen- en opsporingsdienst kan zorgwekkend zijn voor het voortbestaan van de AIVD en MIVD in de huidige vorm. Maar zoals Schoof zei in ‘de Groene’ van 6 maart 2024: "Er zijn allerlei ontwikkelingen in en buiten onze samenleving waar we ons aan moeten aanpassen”.

In dit licht bezien bestaat de kans dat de NCTV een gemengde veiligheidsdienst kan worden met civiele ambtenaren en met personeel met politionele (opsporings-) bevoegdheden. Welke gevolgen dit heeft voor de AIVD, kan alleen hun oud-chef en huidig Minister-President Schoof beantwoorden.

Al met al een gevaarlijke ontwikkeling. Tot nu toe zijn Nederlandse veiligheidsdiensten  en ook de Britse en Duitse, veiligheidsdienst zonder executieve (politie) bevoegdheden. Dat betekent dat er een strikte scheiding is tussen veiligheidsdiensten en politiediensten met executieve (politie)bevoegdheden.

In het oude West-Duitsland werd deze scheiding aangebracht omdat er beslist geen nieuwe Gestapo mocht komen.

Trennungsgebot

De Duitse veiligheidsdienst (BfV) kreeg - net als het Britse MI5 - geen executieve bevoegdheden. De Duitse scheiding van de diensten staat bekend als het Trennungsgebot, waarmee ook de Nederlandse autoriteiten mee uit de voeten konden.

Dreigt hier nu een hellend vlak te ontstaan? Onze nieuwe premier Dick Schoof zei immers al: "Er zijn allerlei ontwikkelingen in en buiten onze samenleving waar we ons aan moeten aanpassen. Neem (bijvoorbeeld) de balans tussen vrijheid en privacy. Die is niet in beton gegoten."

Dit belooft niet veel goeds voor het onderzoek door het kabinet naar een nieuwe Nederlandse veiligheidsorganisatie met taken en bevoegdheden als bijvoorbeeld de FBI, een gemengde veiligheidsdienst met civiele ambtenaren en met personeel met politionele (opsporings-) bevoegdheden voorzien van wapens.

Zal minister-president Schoof onder druk van de 'nieuwe' minister van Justitie en Veiligheid het in beton gegoten Trennungsgebot willen verpulveren en een gemengde inlichtingen- en opsporingsdienst in het leven roepen, of toch besluiten het geweldsmonopolie bij de Nationale politie te laten?

Zal een eerste naoorlogs ultrarechts kabinet een politiemacht belasten om met behulp van inlichtingenmiddelen politiek extremisme te monitoren, politieke activiteiten te controleren en te bestrijden? Een taakuitbreiding van het NCTV wellicht? Niets is in beton gegoten!

 

NCTV een wanordelijke grabbelton  

Met pek en veren 

Alsof het een canonliedje was, zongen journalisten deze afgelopen dagen de oorspronkelijke teksten van een artikel van de NRC over “Onmin en uitglijders” bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) uit volle borst mee. Het liedje beschrijft hoe NCTV-medewerkers, chefs en in het bijzonder Paul Abels door collega’s, met pek en veren werden ingesmeerd en door journalisten aan de schandpaal werden genageld.

Bij de NCTV komen meningsverschillen tussen jongere en oudere medewerkers, allochtonen en autochtonen, gelovigen en ongelovigen, gestaald kader en nieuwkomers niet vaak naar buiten. Bij de Coördinator gaan de meningsverschillen over de aanpak van openbare orde, over terrorismebestrijding en over verbreding in de aandacht voor ‘de’ islam. Bij gebrekkige interactie tussen leiding en werkvloer, sudderen meningsverschillen door en loopt de druk op de ketel (te) hoog op. Dan zoekt de spanning een andere uitweg, in bovengenoemd geval, richting de media.

Grabbelton

De coördinerende taak van de NCTV mag bekend worden verondersteld, de resultaten laten zich regelmatig lezen in allerlei rapportages en in de media. Soms uitstekend onderbouwd, soms goed, soms onder de maat. Die onderbouwingen zijn gebaseerd op uiteenlopende gegevens uit een grote grabbelton, die dagelijks wordt gevuld door allerlei overheidsinstanties. Die wanordelijke brei gegevens moet worden geduid. Vaak moeten analisten van de NCTV terug naar de oorspronkelijke leveranciers om verduidelijking en preciezere betekenis van die gegevens te vragen.

Soms blijkt dat enkele leveranciers, zoals AIVD en MIVD volgens de wet geen nadere gegevens kunnen of mogen leveren. Naast de beperkende bronbescherming, mogen Inlichtingendiensten volgens Nederlandse en Europese wetgeving niet stelselmatig uit open bronnen - zoals internet - gegevens van personen verzamelen. Bovendien vindt de AIVD dat hij zeker geen onderzoeken rakend aan de openbare orde of het strafrecht mag uitvoeren. Op deze manier wordt de analist van de NCTV gedwongen zelf meer te onderzoeken, al ontbreekt de wettelijke basis.

Politieke druk

Waar wet- en regelgeving achterblijft, wordt de NCTV’er creatief om toch aan de hoge verwachtingen van politiek en bestuur te kunnen voldoen. De minister-president, het kabinet, de Tweede Kamer, hoge ambtenaren als SG’s en DG’s betuigen immers met regelmaat hun grote tevredenheid. Ambtelijke betrekkingen op hoog niveau mondden uit in vriendschappelijke relaties. Vervolgens zetten diepe wensen en hoge verwachtingen van politiek en bestuur weer enorme druk op de resultaten.

Waar inlichtingendiensten, mede gedwongen door toezichthouders zich aan de wet houden, daar neemt de politieke druk op de NCTV buitenproportioneel toe. Ook zonder wettelijke grondslag eist de Kamer toch snelle resultaten. Dat dwingt de analisten tot creativiteit; ‘Tom Poes verzin een list’.

Die listen vertaalden zich in ongeoorloofde stelselmatige zoektochten en digitale volgacties onder valse vlag naar potentieel gevaarlijke burgers. Wie zegt dat er niet ongeoorloofd wordt getapt of gehackt? Alles is nu mogelijk.

Het geval wil dat vanwege bezuinigingen in 2015 medewerkers van de AIVD overstapten naar de NCTV. En dat waren niet de domsten. Zij brachten ervaring in het inlichtingenwerk en slimme ideeën mee, daar was de NCTV blij mee. Een aantal jaren later kwam een nieuwe golf personeel de Terrorismebestrijder versterken. Jonge mensen die misschien beter de weg wisten op het wereldwijde web. Ook daar was de NCTV blij mee.

De kat, de bel

Het tij keerde. Scoringsdrift liep uit de hand, medewerkers gingen voor eigen eer en glorie, het ‘bedrijf’ kwam op de tweede plaats. De gevestigde orde moest soms onderzoeksresultaten en rapportages relativeren, laten herschrijven of vertragen. Het knetterde op de gang. Er moest snel wat gebeuren. Maar ambtelijke molens malen langzaam en ongeduldige jonge
medewerkers bonden met de hulp van de NRC de spreekwoordelijke kat een luidruchtige, vals klinkende bel aan.

Het resultaat van deze vlucht naar voren zal, behoudens obligate Kamervragen en -antwoorden, strengere wet- en regelgeving opleveren, een mogelijk onderzoek door de Rekenkamer en de waarschijnlijke installatie van een Toezichthouder.

De Tweede kamer

Dat werd hoogtijd, want hoe verdeeld de interne verhoudingen ook zijn en hoe groot de bestuurlijke en politieke druk ook was, de NCTV ging stelselmatig zijn boekje te buiten. De keerzijde van te nemen politieke maatregelen is dat het werk van de Coördinator onder nog grotere druk zal komen te staan. Daarmee wordt de kwaliteit van terrorismebestrijding niet gediend.

Dat de Tweede Kamer geen goed doordachte uitspraken doeT over kwesties waar beleid, wetgeving en uitvoering door elkaar kronkelen, heeft recente parlementaire geschiedenis ons wel geleerd.

 

Wat is autonome rol AIVD nog waard?

Dick Schoof, DG-AIVD, moet wennen aan zijn rol bij de geheime dienst. Hij zoekt zijn heil nu nog vaak bij zijn oude werkgever het ministerie van Justitie & Veiligheid

Dat vindt minister Ollongren van BZK niet altijd plezierig

Reprimande minister

Sinds zijn aantreden eind 2018 als DG van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst AIVD, besteden de media regelmatig aandacht aan Dick Schoof.

Opvallend vonden zij bijvoorbeeld zijn rol bij de ‘affaire Haga Lyceum’ in Amsterdam en bij het advies over het 5G-netwerk van het Chinese Huawei aan een taskforce bij Justitie, die prompt vergat de Tweede Kamer over dit AIVD-advies te informeren. 

Bijzondere media-aandacht kreeg een ‘reprimande van zijn eigen minister’ Ollongren na zijn voorbarige dreigementen richting Volkskrant-journalist Huib Modderkolk.

Exploitatie

Maar ook de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) is kritisch en onderzoekt of gegevens die de AIVD (BZK) en NCTV (Justitie) hebben verstrekt over het Cornelius Haga Lyceum – na overleg in een Taskforce - rechtmatig ‘naar buiten’ zijn gebracht. Dit naar aanleiding van vragen in de samenleving over onder meer de juistheid van die gegevens.

Van: NCTV, Pieter Jaap Aalbersberg Aan: Burgemeester van Amsterdam, drs F. Halsema Ons kenmerk: 2527693 - Datum: 7 maart 2019  Onderwerp: Zorgen ten aanzien van onderwijsinstelling in Amsterdam Zoals u weet is onlangs de Taskforce Problematisch Gedrag en Ongewenste Buitenlandse Financiering opgericht, bestaande uit afgevaardigden van het ministerie van SZW, BZK (mcl. de AIVD) en J&V (mcl. de NCTV).

De toezichthouder kan ook zijn wenkbrauwen fronzen nu is gebleken dat AIVD-directeur Dick Schoof zijn kritisch advies over het 5G-netwerk van het Chinese Huawei wel naar Justitie heeft geschoven, maar dat het AIVD-advies niet tijdig aan de Kamer is aangeboden: "Het had vanaf het ministerie van Justitie en Veiligheid naar de Kamer gemoeten", zegt Justitie. 

"Op 4 februari jl. heeft de AIVD een brief gestuurd over nationale veiligheid en 5G.  Deze brief is gericht aan de minister van Justitie en Veiligheid en de staatssecretaris van Economische zaken en Klimaat". Hierbij ontvangt u ook via deze weg de brief van de AIVD. Ik stuur u deze mede namens de minister van BZK. (De AIVD valt onder het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.)  De Minister van Justitie en Veiligheid, Ferd Grapperhaus

Maar is het niet (ook) de taak van de minister van BZK, Kajsa Ollongren, om de Tweede Kamer aangaande AIVD-aangelegenheden rechtstreeks te informeren?

Modderkolk

Diezelfde minister Ollongren zag zich zelfs genoodzaakt haar DG-AIVD op de vingers tikken.

De AIVD vond namelijk dat Volkskrant-journalist Huib Modderkolk passages moest schrappen uit zijn boek “Het is oorlog, maar niemand die het ziet”, wegens het voornemen tot schending en openbaarmaking van staatsgeheimen. Modderkolk weigerde bepaalde passages te schrappen. Daarop kondigde AIVD-directeur Dick Schoof aan dat hij zich gedwongen zag aangifte te doen ‘van een voorgenomen misdaad’ tegen Modderkolk persoonlijk.

Dat ging minister Ollongren te ver. Onduidelijk wordt of zij dit keer vooraf door Schoof was geïnformeerd. Hij heeft de schijn tegen, want de minister zelf belde Volkskrant-hoofdredacteur Philippe Remarque persoonlijk en zei dat de AIVD voorlopig geen aangifte doet tegen Modderkolk. Zij wilde niet te snel van stapel lopen; eerst moest de rechter in kort geding oordelen.

Controle Minister BZK

Natuurlijk moet Dick Schoof wennen aan zijn gesloten rol als DG-AIVD. Als gelouterd bestuurder mag je evenwel verwachten dat hij nu de zelfstandige taken van zijn AIVD breed uitmeet en de dienst flink op de kaart zet.

Maar door het bestaan van steeds meer taskforces kan hij meedoen met de gedeelde verantwoordelijkheden in de Haagse politiek. Dus zoekt hij voorlopig zijn heil nog te vaak bij zijn vertrouwde werkgever, het ministerie van Justitie & Veiligheid.

Toch moet de AIVD zelfstandiger, zonder tussenkomst van de NCTV en Justitie, rechtsstreek aan belangendragers exploiteren. Openheid in geslotenheid, opdat beleidsmakers zelf beslissingen kunnen nemen, niet altijd ' 1 op 1 ' direct herleidbaar naar AIVD-gegevens.

Verantwoordelijkheid nemen of wegschuilen

De minister van Binnenlandse zaken moet er persoonlijk op toezien dat de (controle op) exploitatie via het ‘eigen ministerie’ gekanaliseerd verloopt en minder vaak via het ministerie van Justitie. Dan zal exploitatie van de AIVD ook minder ophef in de media veroorzaken. Of is wegkruipen voor eigen verantwoordelijkheden en schuilen achter gemengde interdepartementale taskforces soms de hedendaagse norm?

Meer of ander toezicht op geheime diensten

Geheime diensten slagen erin het strengere nationale toezicht deels te omzeilen

Er is meer toezicht gekomen op geheime diensten om te voorkomen dat de privacy van burgers door gebruik van meer bevoegdheden te veel zal worden geschaad, schrijft journalist Kees Versteegh op 7 augustus 2019 in NRC.nl. Die diensten maken door internationale samenwerking het toezicht echter diffuus. 

Dat toezicht wordt ook al bemoeilijkt door interdepartementale samenwerking in ‘taskforces’ in Nederland zelf. En zodra berichtgeving van de AIVD zodanig wordt gemoduleerd dat zij menselijk gedrag rond het islamitische Haga Lyceum in Amsterdam willens en wetens en direct beïnvloedt, verdient dat eveneens een bijzonder kritische houding van de toezichthouders.

AIVD verandert maar....

AIVD’ers in Zoetermeer vinden ‘hun dienst’ in korte tijd onherkenbaar veranderd. Er is zoveel personeel bijgekomen dat zij hun eigen collega’s niet meer (her-)kennen. Voortschrijdende algoritmetechnieken worden als iteratieve wonderen omarmd en hekelen het menselijke verstand van analisten. De AIVD is vooral in digitale zin veranderd. 

Directeur Alex Younger van de Secret Intelligence Serivce MI6 verwacht niet dat de oude tradecraft Humint – het runnen van menselijke bronnen - ooit zal verdwijnen. “Wij zullen altijd beweegredenen, intenties en aspiraties van mensen in andere landen moeten begrijpen. Zelfs in deze tijd van artificiële intelligentie heb je menselijke intelligentie nodig”. De Britten blijven dus ‘spionnen’ naar andere landen sturen.

....blijft vooral een veiligheidsdienst

In snerpend contrast hiermee staat dat pas in 2002 de AIVD in het buitenland voorzichtig leerde opereren en medewerkers en agenten op pad stuurde. Nederland is geen land van spionnen; het kent daarin - behalve in de oorlogsjaren 1940-1945 - nauwelijks geschiedenis. Niet offensief, niet slim en niet uitgekookt genoeg. Nederland mist Amerikaanse gedrevenheid, Franse accuratesse, Duitse grondigheid en Brits acteertalent om het Nederlandse inlichtingenwerk naar een geraffineerd manipulatief plan te tillen. De AIVD blijft vooral een veiligheidsdienst. 

Belangrijk is daarbij dat de noodzaak van een Nederlandse inlichtingendienst door afwezigheid van doorwrocht buitenlandse beleid gering is. Om die reden wordt ook meer geloof en waarde gehecht aan berichten van buitenlandse diensten, hoewel die bronnen daarvan onbekend zijn, dan aan rapportages van de eigen gekende menselijke bronnen.

Directeur Younger van MI6 vindt het onvoldoende dat een Britse inlichtingendienst weet wat de tegenstander doet. Nee, je moet in staat zijn gedragingen te veranderen, want het Verenigd Koninkrijk heeft vele buitenlandse belangen.
Gemaskeerd, om de gebruikte modus operandi niet aan de grote klok te hangen omdat ‘spionage’ nu eenmaal onlosmakelijk is verbonden met het niet openbaren van strategieën die de geschiedenis beïnvloedden.

PR-offensief

Nederlandse veiligheidsdiensten echter manoeuvreren openlijk met ambtsberichten om de geschiedenis bij te sturen omdat de nationale veiligheid in gevaar zou zijn. De media worden naar hartenlust ingeschakeld in dit pr-offensief. Slechts het tijdig waarschuwen en het verstrekken van gegevens is echter de wettelijke taak.

Je moet oppassen met subtiele maar bewuste gedragsbeïnvloeding om de werkelijkheid te veranderen. Deze handeling doet denken aan het rechtvaardigden van de inval in Irak in 2003 door geveinsde aanwezigheid (door buitenlandse diensten) van massavernietigingswapens waardoor de (inter-)nationale veiligheid van de V.S. en diens westerse bondgenoten in gevaar zou zijn. 

Kunnen we nog langer vertrouwen op betrouwbare, objectieve mededelingen van de Nederlandse veiligheidsdiensten?

Meer of ander toezicht op geheime diensten

Zodra berichtgeving van de AIVD zodanig wordt gemoduleerd dat zij willens en wetens menselijk gedrag direct beïnvloedt, verdient dat een bijzonder kritische houding van alle burgers, van politici, van de media en van alle toezichthouders. 

Ja, dan is de AIVD onherkenbaar veranderd. Al met al redenen te over om het toezicht niet alleen internationaal maar ook nationaal - bij andere ministeries - drastisch uit te breiden. 

Dit artikel verscheen  in bewerkte versie in NRC van 13 augustus 2019

AIVD moet (weer meer) zelfstandig exploiteren

AIVD is geen voorlichtingsdienst

De Nederlandse burger heeft recht op objectieve voorlichting door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTV) beweert  Kees Cools in de Volkskrant van maandag 8 juli 2019.

Dat gaat mij veel te ver, zeker voor wat betreft de AIVD die een geheime dienst is en zeker geen voorlichtingsdienst, ondanks de transparantie die schoorvoetend aan de dag wordt gelegd.

De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) onderzoekt of gegevens die de AIVD heeft verstrekt over het Cornelius Haga Lyceum kloppen.

Interessanter is wie die gegevens ‘naar buiten’ heeft gebracht en of dat met of buiten medeweten van de AIVD is gebeurd.

Een geheime analyse; “heb je niet van ons gekregen”!

Ooit, in het grijze verleden, verstrekte de voorloper van de AIVD, de BVD, nauwelijks of in ieder geval minder frequent gegevens aan beleidsmakers. Althans niet zodanig in de openbaarheid dat de media ermee aan de haal gingen.

Een geheime analyse werd zeer voorzichtig met slagen om de arm op papier gezet en ‘mondjesmaat op een regenachtige namiddag in een donker kantoor’ aan de geadresseerde beleidsmaker of minister overhandigd en waar nodig mondeling toegelicht. Altijd vergezeld van de niet uitgesproken maar immer goed begrepen zin “dit heb je niet van ons gekregen”! Kijk maar wat u ermee kunt.

Daarmee bedoel ik dat ook de BVD – net als nu de AIVD – met het verstrekken van gegevens aan beleidsambtenaren de geschiedenis bewust maar soms ook onbewust en zeker heimelijk beïnvloedde, maar ‘de waarheid’ nooit (openlijk) manipuleerde. Daarmee zou de dienst zijn geheime karakter en zijn werkwijzen teveel geweld aan doen.

Pas na de komst van de legendarische Arthur Docters van Leeuwen (eind jaren ’80) werd de AIVD langzamerhand iets transparanter dan een gesloten kluisdeur. Van openlijk manipuleren van beleidsmakers was geen sprake, wel werden meer dan voorheen gesprekken gevoerd.

AIVD-publicatie aangescherpt door NCTV

Precies een jaar geleden (juli 2018) meende de CTIVD dat een AIVD-publicatie was aangescherpt na invloed vanuit de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTV).

Die conclusie van de CTIVD was gebaseerd op het feit dat de analyse-afdeling van de NCTV voortdurend discussieerde met analisten van de AIVD.

Gaat de wisselwerking tussen beide diensten anno 2019 dan zover dat de AIVD zou hebben gedicteerd wat de NCTV over het Lyceum aan de buitenwereld moest vertellen? Of was dit een blunder van NCTV-directeur Aalbersberg die zijn voormalig baas, de burgemeester van Amsterdam, wilde 'pleasen' en te voortvarend informeerde? De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) zoekt dit nu uit.

Conclusie: Tijd voor zelfreflectie

Een AIVD die onafhankelijker (van de NCTV) moet opereren en zelfstandiger moet exploiteren.

Dat zou een conclusie naar aanleiding van het onderzoek van de toezichthouder CTIVD moeten zijn die mij - en naar ik hoop ook de DG-AIVD Dick Schoof - niet zal en niet mag verbazen.
Het is de hoogste tijd voor meer zelfreflectie!

Een bewerkte versie verscheen in 
'de Volkskrant' van maandag 15 juli 2019

INLICHTINGENSOAP over IS-reizigers

Wie controleert wie bij AIVD, NCTV, CTIVD en Justitie?

Waren degenen die naar IS-gebied afreisden wellicht onwetend over de oorlog die IS voerde? Ja hoor, vond de inlichtingendienst AIVD aanvankelijk. Onmogelijk, vindt onze dienst terrorismebestrijding. 

De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) vindt dat de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding een rapport van de AIVD over Nederlandse Jihadstrijders veranderde . Dat levert problemen op in de rechtszaal met beoordeling van teruggekeerde personen die voor IS actief waren. 

De toezichthouder op de geheime diensten (CTIVD) waarschuwde woensdag 11 juli 2018 in de rechtszaal voor het gebruik van een AIVD-rapport over jihadisten. Het is volgens de toezichthouder op een aantal punten ‘onzorgvuldig’.

Het gaat over vermeende fouten in de openbare AIVD-publicatie Leven Bij ISIS, De Mythe Ontrafeld. Het rapport van begin 2016 geeft informatie over personen die sinds 2014 vanuit Nederland naar IS-gebied zijn gereisd.

Politieke sturing

De CTIVD zegt in een ‘Nieuwsbericht’ van 11 juli 2018 met de titel ‘Brieven over tekortkomingen openbare AIVD-publicatie’ (gericht aan de Raad voor de rechtspraak, de Nederlandse Orde van Advocaten en de Vereniging Asieladvocaten en -Juristen Nederland) dat het rapport is aangescherpt op verzoek van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTV). De zinsnede dat uitreizigers ‘zich niet kunnen beroepen op onwetendheid over de situatie ter plaatse’ heeft de AIVD niet vrijwillig opgenomen.

Volgens de toezichthouder op de AIVD werd pas na aandringen van de NCTV de conclusie opgenomen dat mensen die naar IS afreizen ‘willens en wetens’ de keuze maken om zich bij een terroristische groepering aan te sluiten.

Nieuwe baas AIVD

Volgens de website van de AIVD is het rapport wel geheel accuraat. De AIVD gaat niet in op de 'beschuldiging' dat de Nationaal Coördinator – nu nog geleid door Dick Schoof  en binnenkort de nieuwe baas van de AIVD – heeft zitten wriemelen in dit AIVD-rapport.

Kennelijk wordt wel vaker voorkomende politieke sturing door Justitie - nu dan op een AIVD-rapport –binnen de intelligence community in Nederland niet met ergernis ontvangen.

CTIVD weinig benul van inlichtingen

Wel lijkt er verontwaardiging over de publicatie van de CTIVD. 

Daarop duidt de zinsnede op de AIVD-website ‘De CTIVD is kritisch op de woorden cruciaal en kerntaak, maar onderschrijft na kennisgenomen te hebben van de brondocumenten dat deze activiteiten vaak plaatsvonden’. 

Prof. Paul Abels, bijzonder hoogleraar Inlichtingenstudies van de Universiteit Leiden, die zelf werkte bij AIVD en NCTV, waarschuwde bij zijn aantreden dat de samenstelling van de CTIVD veel te eenzijdig was met alleen

strafrechtjuristen en geen deskundigen met een inlichtingenachtergrond. Hij stelde dat een inlichtingenanalyse iets geheel anders is dan het leveren van strafrechtelijk bewijs. 

Volgens een bron in de inlichtingenwereld die anoniem wenst te blijven snapt de toezichthouder niet dat de NCTV een eigen analyse-afdeling heeft ,die als sparringpartner fungeert en voortdurend discussieert met analisten van de verschillende diensten. Het is, nog steeds volgens deze bron, dan ook onzin te veronderstellen dat de NCTV de AIVD zou hebben gedicteerd wat de geheime dienst moest opschrijven. Wel hebben de analisten van de NCTV commentaar mogen leveren op het concept van het rapport. Er is geen sprake van onenigheid tussen de AIVD en de NCTV. In inlichtingenkringen klinkt er wel verwijt door aan het adres van de CTIVD die in deze kwestie ‘politiek bedrijft door weken na de publicatie van het rapport de uitkomsten nog eens in een brief aan advocaten en OM te sturen.

Geloofwaardigheid in het geding?

Toch moeten AIVD-analisten zich volgens mij op zijn minst ongemakkelijk voelen. Zijn de onafhankelijkheid van de ‘geheime dienst’ en de geloofwaardigheid van zijn rapporten door de invloed van de NCTV van het ministerie van Justitie en Veiligheid in het geding? Ook in het buitenland?

Het beïnvloeden van rapporten en onderzoeken is justitieambtenaren niet vreemd. Het debacle van het WODC-onderzoek naar bijvoorbeeld de wietpas ligt nog vers in het geheugen, maar dat vond tenminste nog plaats binnen het ministerie van J&V zelf. Nu strekt dat ministerie zijn tentakels uit naar het ministerie van Binnenlandse Zaken waaronder de AIVD valt. Je kunt je ook nog afvragen wat in deze de rol is geweest - of juist niet is geweest - van de ‘toezichthouder’ op de NCTV: de inspectiedienst J&V. zie ook dit rapport over Jihadbestrijding.

Wees onafhankelijk en heb lef

En dat precies na een interview met Rob Bertholee in het boek 'Haagsche Bazen' van Berenschot over leiderschap. Hierin zegt de vertrekkende AIVD-baas, als uitsmijter: ‘Laat je niet intimideren door de positie van je ambtelijke of politieke baas. En dan bedoel ik niet intimidatie van persoon tot persoon, maar door de functie. Dat zie ik té vaak gebeuren.

En dan denk ik: jij bent hier als DG verantwoordelijk voor. Dit is jouw vakgebied. Zeg dan wat je ervan vindt. Wees onafhankelijk en heb lef.’

Het is maar goed dat veel Kamerleden met reces zijn….

VVD-ministers houden terreurdreiging op niveau ‘substantieel'

Werkt spreekverbod imams tegen radicalisering?

Zeven imams kregen eenverbod van de Eindhovense burgemeester Rob van Gijzel om te spreken op een conferentie in een moskee, meldde de Volkskrant op woensdag 23 december 2015. Dat besluit werd genomen na Kamervragen aan VVD-minister Van der Steur, de allerhoogste baas van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) om radicalisering binnen de gemeente tegen te gaan. Je moet je afvragen of dat een positief resultaat heeft of dat een spreekverbod juist contraproductief werkt.

Van Gijzel had komst predikers naar Al Fourqaan-moskee Eindhoven niet mogen verbieden - 30 januari 2017

Op zijn website is te lezen dat de NCTV binnen de rijksoverheid als enige verantwoordelijk is voor terrorismebestrijding, cyber security, nationale veiligheid en crisisbeheersing. Een soortgelijke formulering was ooit te lezen op de websites van AIVD en MIVD. Die lijken nu als toeschouwers op de tribune zitten. De AIVD mag nog zijn jaarlijkse prioriteiten bij elkaar harken. Voor 2016 zijn dat cyberdreiging, ontwikkelingen aan de randen van Europa en spanningen tussen bevolkingsgroepen in Nederland. Een rol bij terrorismebestrijding kent minder prioriteit, hoewel de praktijk anders uitwijst.

Onvoorspelbaar maar voorstelbaar.

Bij de AIVD groeide in 2002 het besef dat de dienst tekort zou schieten zolang hij alleen zou blijven informeren over concrete en/of voorspelbare dreigingen. Toenmalig hoofd AIVD, Van Hulst: “We werken hard om aanslagen te voorkomen, in de wetenschap dat het toch een keer gaat gebeuren”. Dus moest er eerder worden gewaarschuwd aan de hand van analyses over voorstelbare dreigingen. Die rol werd snel opgepakt door de NCTV, maar dreigt nu zijn onafhankelijke hand te overspelen.

Het is volstrekt logisch dat terreurdreiging onder druk van VVD-ministers op niveau ‘substantieel’ wordt gehouden vanwege stembusvoorspellingen. Je kunt dat de eerste jaren niet naar beneden bijstellen zonder dat dit gevolgen heeft voor de verdeling van Kamerzetels.
De vraag is; hoe serieus is dan nog dat dreigingsbeeld? Het kabinet heeft kennelijk electorale belangen de angst onder de bevolking hoog te houden.

De NCTV vindt het zelf ook steeds lastiger een duidelijk beeld te schetsen. Coördinator Schoof motiveert steeds warriger waarom er een substantiële dreiging is en beweert zelfs elke dag de dreigingen opnieuw vast te stellen. Als dat zo is dan zou elke dag een wisselend niveau moeten gelden en niet al enige jaren hetzelfde. De coördinator vindt als spreekpop van het kabinet eerst de uitreizigers bedreigend en dan weer de terugkeerders. Soms krijgen de ‘lone wolves’ de eer om de gevaarlijksten te zijn, dan weer jihadisten die meereizen met asielzoekers.

Om het dreigingsniveau hoog te houden wordt ‘dankbaar’ gebruik gemaakt van aanslagen in andere Europese landen, of van een enkele geconstateerde vervlechting met ‘de’ criminaliteit. Zelfs het vertrek van één enkele militair naar Syrië óf Irak is voldoende reden verontwaardiging op te wekken bij de bevolking. En aanslagen in Nederland?

Spreekverbod imam kan radicalisering aanwakkeren

Door een spreekverbod voor imams wordt geprobeerd radicalisering tegen te gaan. Het is echt nog te vroeg te kunnen beoordelen of dat is gelukt. Want volgens de NCTV kan radicalisering ook worden aangewakkerd door ‘verlangen naar politieke rechtvaardigheid of wraak voor gevoeld onrecht’. Gevoelens van onrecht zijn onweerlegbaar want het Eindhovense moskeebestuur stapte naar de rechter.

De Coördinator wekt de indruk dat dreigingen bewust substantieel worden gehouden.

Adviezen aan gemeenten om radicalisering door het opleggen van spreekverboden tegen te gaan worden door betrokken VVD-bewindslieden geïnitieerd.

De NCTV moet niet langer beweren als enige instantie politiek verantwoordelijk te zijn voor terrorismebestrijding.

Het is de hoogste tijd dat inlichtingendiensten als AIVD en MIVD hun goede naam en faam op dit terrein heroveren en ten aanzien van staatsveiligheid en democratische rechtsorde een zelfstandiger rol opeisen. Bovendien moeten zij zich op het gebied van cyberspionage en –security meer als onafhankelijke kenners profileren en vervolgens gevreesde bestrijders van economische spionage worden.

Een bewerkte versie verscheen 

op dinsdag 29 december 2015

in de Volkskrant Opinie & Debat
http://www.volkskrant.nl/opinie/stembusvoorspellingen-houden-terreurdreiging-substantieel~a4215274/

Van Gijzel had komst predikers naar Al Fourqaan-moskee Eindhoven niet mogen verbieden - Geplaatst op 30 januari 2017

Toenmalig burgemeester Rob van Gijzel van Eindhoven had stichting Waqf in december 2015 niet mogen verbieden 7 omstreden gastsprekers uit te nodigen voor een islamitische conferentie in de Al Fourqaan-moskee in zijn stad.

http://www.ed.nl/regio/eindhoven/van-gijzel-had-komst-predikers-naar-al-fourqaan-moskee-eindhoven-niet-mogen-verbieden-1.6866953#.WI9EKYB8C7M.twitter

Zijn AIVD analyses nog geloofwaardig

Inlichtingenzwendel in Amerikaanse leger

Grote krantenkoppen en televisiestations in de Verenigde Staten spreken schande van een nieuwe inlichtingenzwendel in het Amerikaanse leger. Zeker vijftig analisten die werken bij het Central Command (CENTCOM) in Florida zeggen dat hun rapporten over Islamitische Staat (IS) en al Qaida zijn gemanipuleerd. Superieuren pasten rapporten aan om president Obama stelselmatig onjuist te informeren over een zogenaamd voorspoedig militair optreden in Syrië. Het Pentagon gaat diepgaand onderzoek doen, meldt ook 'de Volkskrant'.

Commissie Davids

Dit bericht doet denken aan hoe Amerikaanse autoriteiten in 2002 en 2003 inlichtingen vervalsten die aantoonden dat Irak in bezit was van massavernietigingswapens. Dat was niet zo, maar de Nederlandse regering werd er wel door misleid. Commissie Davids stelde onderzoek in naar de Nederlandse steun aan de Irakoorlog en concludeerde dat buitenlandse mogendheden via Angelsaksische en Israëlische ambassades de regering hadden beïnvloed, ondanks waarschuwingen van de veiligheidsdiensten in Nederland.

Geloofwaardigheid van AIVD analyses

Inlichtingenrapporten worden blijkbaar nog steeds vervalst, mogelijk om politieke standpunten van regeringen zoals die van Nederland te beïnvloeden. Gemanipuleerde analyses zullen niet meer door tussenkomst van ambassades de regering bereiken, maar mogelijk wel door ze naar Nederlandse veiligheidsdiensten zelf te sturen. De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) klaagt al langer dat niet is te achterhalen of rapporten die de inlichtingendiensten AIVD en MIVD uit het buitenland ontvangen, daar wel rechtmatig zijn vervaardigd.

Over de samenwerking van de AIVD met buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten is de CTIVD toch al niet erg lovend. Persoonlijke voorkeuren van AIVD-personeel zouden bepalen met welke buitenlandse diensten wordt samengewerkt. Wanneer ruwe gegevens van die favoriete diensten op een zelfde, subjectieve wijze worden beoordeeld, is dat van invloed op de geloofwaardigheid van door AIVD vervaardigde analyses.

Rol Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding                                                

De AIVD en MIVD moeten naar eer en geweten de regering informeren over zaken die belangrijk zijn voor het buitenlandbeleid. Dat doen zij onder meer door berichten van buitenlandse diensten te analyseren en te verstrekken aan zogeheten belangendragers zoals de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTV). Maar zonder te vertellen waar die gegevens vandaan komen. Een groot probleem is namelijk dat buitenlandse leveranciers van ruwe gegevens ook hun eigen geheimhoudingsplicht en bronbescherming moeten respecteren.

De internationale inlichtingenwereld keurt beïnvloeding van buitenlandse regeringen door inlichtingendiensten niet af. Het wordt zelfs aangemoedigd. Daarom is het mogelijk dat analyses worden gemanipuleerd en AIVD en MIVD door collega-diensten misbruikt. Belangendragers lopen dan de kans dat zij analyses ontvangen die zijn vervaardigd op basis van door buitenlandse inlichtingendiensten gemanipuleerde berichten. Dat maakt dit inlichtingenproduct zwak. 

Analisten van de NCTV hoeven gelukkig niet blind te varen op analyses van Nederlandse inlichtingendiensten alleen. Ze zijn niet dom of naïef en kunnen mogelijke beïnvloeding door buitenlandse inlichtingendiensten prima onderkennen. De NCTV vindt dat de eigen onafhankelijke, sterke analysefunctie een constructieve controle uitoefent en onjuiste gegevens tijdig kan onderkennen. Zij hebben namelijk meer ingangen tot goede en betrouwbare gegevens dan die van de inlichtingendiensten alleen. 

Politieke beïnvloeding door buitenlandse inlichtingendiensten

Toch is het noodzakelijk de beoordeling van analyses van inlichtingendiensten te verbeteren. Een classificatiesysteem kan daarbij helpen. Ondanks dat er sprake is van strikte bronbescherming moet het mogelijk zijn in algemene termen aan te geven welke soort bronnen ten grondslag liggen aan verstrekte gegevens. Dat kunnen open of gesloten bronnen zijn, menselijke of digitale bronnen, maar ook zelfs alleen de namen van landen.

Zo’n classificatieschema dient een tweeledig doel. Allereerst zullen afnemers van producten meer inzicht krijgen in belang en waarde van de informatie en kunnen vervolgens sneller en adequater handelen. Ten tweede is het belangrijk voor inlichtingen- en veiligheidsdiensten zelf om – zolang er kennelijk analyses worden gemanipuleerd – zich zelf zoveel mogelijk te beschermen tegen beïnvloeding door collega-inlichtingendiensten.

Als onafhankelijke toezichthouder moet tot slot ook de CTIVD weten uit welk land ruwe gegevens afkomstig zijn. Die lang gekoesterde wens moet eindelijk worden omgezet in werkelijkheid.

Versie van dit artikel ook in VK dd 21-09-2015 

http://www.volkskrant.nl/opinie/inlichtingendienst-moet-weten-uit-welk-land-informatie-komt~a4146165/

CTIVD liet op 23 september weten dat de toezichthouder toegang heeft tot ALLE ruwe gegevens die de diensten uit het buitenland ontvangen.
Inhoudelijk oordeel over betrouwbaarheid van die buitenlandse gegevens blijft taak van AIVD en MIVD. Manipulaties door vreemde mogendheden blijven dus mogelijk.

Op 14 maart 2017 laat het gerechtshof in Den Haag weten dat Nederlandse inlichtingendiensten niet verplicht zijn na te gaan op welke wijze gegevens zijn verkregen die zij van de NSA en GCHQ ontvangen.
http://www.ravage-webzine.nl/2017/03/14/hof-modus-operandi-aivdmivd-blijft-geheim/

Substantiële Angst voor Terreurdreiging

Een bewerkte versie werd gepubliceerd in NRC van maandag 27 april 2015

Overheid bevordert substantiële angst terreurdreiging

Nederlandse overheid beoordeelt het dreigingsniveau permanent substantieel hoog en wakkert hiermee angstgevoelens en verrechtsing van het politieke klimaat aan

Het kabinet vindt de kans op een jihadistische aanslag in Nederland reëel, hoewel daarvoor geen concrete aanwijzingen bestaan. Het kabinet roept vaak dat de terreurdreiging codekleur oranje heeft en substantieel hoog blijft. Die dreiging blijft hoog, ondanks het krachtig tegengaan van radicalisering, de bestrijding van terrorisme en het vergroten van de weerbaarheid van de samenleving. Omdat de dynamiek van het jihadisme in Nederland zo onvoorspelbaar, zo ongrijpbaar is, heeft het kabinet een reeks maatregelen in het Actieprogramma Integrale Aanpak Jihadisme uitgevaardigd, waarvan vooraf niet kan worden gemeten of er ook resultaat mee zal worden geboekt. Integendeel. De AIVD zegt in zijn jaarverslag over 2014 dat de kabinetsmaatregel die personen verhindert om uit te reizen naar Syrië of Irak zelfs contraproductief werkt, want de dreiging van jihadistisch terrorisme gaat ook uit van gefrustreerde ‘thuisblijvers’!

Waarop is die permanente dreiging eigenlijk gebaseerd? Allereerst zegt de AIVD in zijn analyse “Transformatie van het jihadisme in Nederland / Zwermdynamiek en nieuwe slagkracht” van 2014 dat terroristische aanslagen ook in Nederland kunnen plaatsvinden. Direct gevolgd door de aarzeling precies te kunnen of willen benoemen uit welke hoek zo’n aanslag kan komen. Gemakshalve worden alle mogelijke door analisten bedachte scenario’s opgevoerd. In de aanpak van de Nederlandse overheid ontstaat dus een zelfde zwermdynamiek zónder nieuwe slagkracht.

Nu zijn het de thuisblijvers die voor dreiging zorgen, dan weer de gewelddadige Islamitische Staat (IS). Teruggekeerde jihadstrijders zijn het probleem, hoewel er meer strijders naar Syrië reizen dan er terugkomen waar zij vechten voor een kalifaat en niet tegen Nederland. 

In de zwermdynamiek van de dreigingsanalyses worden uit angst niet alle risico’s te hebben benoemd, tot slot ook nog de ‘lone wolves’ ten tonele gevoerd.

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) zegt dat de veiligheid nooit voor 100% kan worden gegarandeerd en dat daarom de autoriteiten elke dag opnieuw beoordelen of het pakket maatregelen afdoende is. Elke dag! De graadmeter voor de veiligheid in Nederland is op die manier niet meer dan een ordinaire onberekenbare beursindex, waarop de veiligheidsmaatregelen van het kabinet zelf geen invloed hebben. 

Er zijn politieke partijen die goed garen spinnen bij een substantiële angst voor terreurdreiging

Door het ontbreken van transparante overheidscommunicatie wordt de indruk gewekt dat de 'substantiële angst' bij Nederlanders de regering goed uitkomt. Angst zorgt immers voor verrechtsing van maatschappij en politiek. Er zijn dus politieke partijen die goed garen spinnen bij een substantiële angst voor terreurdreiging.

Angst in ruil voor macht? Het is geen nieuw politiek en electoraal instrument, maar wel heel lang erg on-Nederlands. En daar werken onderdelen van ministeries aan mee.

Lege aktetas

Die door het kabinet gevreesde substantiële dreiging van terreuraanslagen in Nederland komt uiteraard tot uiting in de media. Ook zij spelen een belangrijke rol bij het dagelijks in stand houden van de angst voor terroristische aanslagen. Iedereen kent wel de mediagenieke chocoladeletters over vreselijke aanslagen, terwijl in de praktijk de Nederlandse burger slechts last heeft van een treinvertraging vanwege een achtergelaten aktetas.

Zo verspreidt de NRC op 17 april in een artikel de niet onderbouwde bewering van de woordvoerder van de Raad van Marokkaanse Moskeeën Nederland, Aissa Zanzen, dat salafisme zich op de lange duur kan uiten in haat en wrok tegen Nederland. 

Ondertussen zegt de AIVD in dit artikel dat de weerbaarheid van steeds meer moskeeën onder invloed van het salafisme afneemt. Dat duidt er op dat er een strijd gaande is tussen moslimpartijen onderling en niet tegen Nederland.

De “Europese Commissie tegen Racisme en Intolerantie” (ECRI) vindt dat bepaalde politici en media de islam en moslims te vaak afschilderen als bedreiging voor de Nederlandse maatschappij. Media zelf doen onvoldoende zelfstandig onderzoek naar het waarheidsgehalte van de berichten van de Nederlandse overheid over de ernst van de jihadistische terreurdreiging. Opiniemakers geven in diezelfde media wel hun kritieken.

Angst leidt tot 'verrechtsing' van kiezers

“Angst verrechtst”, zei de inmiddels overleden hoofdredacteur en NRC-columnist J.L. Heldring bij zijn afscheid in 2012 al, “Het beste medicijn tegen zulke angst (..) is om het begrepen te laten worden. Het gaat daarbij juist niet om de kennis van de academische uitzondering, maar het begrip van de doorsnee mens.”

En zijn mening wordt gedeeld. De  angst voor het dreigende geweld van het jihadisme, zegt antropoloog Hans Feddema in Joop.nl, leidt tot 'verrechtsing' van kiezers.

Het Amsterdamse onderzoeksburo Jansen & Janssen dat politie, justitie en inlichtingendiensten kritisch volgt, zegt dat de Dreigingsbeelden Terrorisme Nederland (DTN) het karakter hebben van korte nieuwsberichten met zwaar aangezette koppen zonder duidelijke bronvermelding en analyse, en zeker niet bedoeld om angst weg te nemen.

Bang voor komst islamitische bootvluchtelingen

Doordat de Nederlandse overheid het dreigingsniveau permanent substantieel hoog blijft beoordelen zonder daarbij concrete dreigingen te kunnen of te willen aangeven, wakkert die overheid angstgevoelens en verrechtsing van het politieke klimaat aan. Verrechtsing, die zelfs de angst voor de overtocht van islamitische bootvluchtelingen zo doet toenemen dat extreemrechtse radicale Nederlandse onderkruipsels de sociale media overspoelen met harteloze opmerkingen als: "Dat scheelt weer 700 uitkeringen, maal 50 jaar. Kassa."

 

En wat zegt de Nederlandse regering? Dat ze bang is dat de herverdeling binnen Europa van asielzoekers die hun leven wagen voor een beter bestaan een aanzuigende werking zou kunnen hebben. En die angst is dan weer goed voor het stemgedrag van de verrechtste Nederlandse kiezer, die politieke partijen zullen belonen die de islamitische bootvluchtelingen hebben weten te weren.

De doorsnee Nederlander moet er op kunnen vertrouwen dat de Nederlandse autoriteiten op transparante wijze communiceren hoe zij elke dag opnieuw beoordelen of het pakket aan maatregelen, opgesomd in het Actieprogramma Integrale Aanpak Jihadisme, in Nederland nog afdoende is. De media moeten toetsen of de autoriteiten naar behoren hun werk doen.

Politiek gewenste dreigingsanalyses 

Het heeft er echter alle schijn van dat de NCTV en Nederlandse veiligheidsdiensten een speelbal dreigen te worden van de nationale en Europese (partij-)politiek.

De volgende stap mag niet worden gezet, namelijk dat dreigingsanalyses kunstmatig in stand worden gehouden zolang regerings- en andere politieke partijen dat goed uitkomt.

AIVD moet plaats in maatschappij opnieuw veroveren

Gemangeld tussen media, parlement en een zwakke minister is de AIVD als ooit trotse hoeder van de democratie verworden tot een tandeloos instituut met steeds minder statuur en invloed

"Wil AIVD overleven, dan moet afscheid genomen worden van huidige 'dienaren' in de top"

Slechte naam

De AIVD heeft een slechte naam bij het merendeel van de Nederlandse bevolking. Om deze reden verschijnen met enige regelmaat in de media oproepen van inlichtingenexperts om te komen tot een breed maatschappelijk en politiek debat over de taken en werkwijzen van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (I&V) in Nederland, de AIVD en de MIVD. Maar tegelijkertijd wordt de parlementariërs in de Tweede Kamer verweten daartoe niet in staat te zijn en bovenal partijpolitiek te bedrijven.

Tweede Kamerleden missen deskundigheid 

Bob de Graaff, hoogleraar Intelligence & Security Studies, beweert dat Tweede Kamerleden de deskundigheid missen die nodig is om het debat naar een hoger plan te tillen. Constant Hijzen, promovendus aan de Universiteit Leiden, voegt daaraan toe: "Voordat de Kamer accepteert dat het kabinet de portemonnee trekt (...) zou ook in tijden van toegenomen dreiging veel preciezer moeten worden gediscussieerd over wat de AIVD en MIVD zouden moeten en mogen, hoeveel geld daarvoor nodig is en wat de opbrengst van hun inspanningen moet zijn".

AIVD moet zelf vechten

Maar wanneer de Tweede Kamer wordt verweten geen politieke afweging te kunnen maken over het bestaansrecht van de I&V-diensten, is de vraag gerechtvaardigd wie dat dan wel moet doen. Dan moet de AIVD zelf gaan vechten voor zijn eigen maatschappelijke bestaansrecht, het liefst ondersteund door 'binnenlands bestuur'. Je kunt beter nog kiezen voor een overkoepelend en sturinggevend apparaat waarin onafhankelijke bestuurlijk verantwoordelijken en intelligence professionals zitting hebben.

Groot onderhoud noodzakelijk

De Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdienst AIVD heeft dringend groot onderhoud nodig. Na bijna zeventig jaar trouwe dienst laat de oude baas een beetje met zich sollen. Voortdurend gemangeld tussen media, parlement en een zwakke minister is de ooit zo trotse hoeder van de democratie verworden tot een tandeloos instituut met steeds minder statuur en invloed.

Als niemand meer met je wilt of kan meedenken en slechts alleen over je lacht, dan doe je iets niet goed. Van afstand lijkt het er op dat de AIVD zich laat ondersneeuwen. Een 70 jaar oude en in zichzelf murmelende grijsaard, die in tegenstelling tot zijn concurrenten, oude paden blijft belopen en de veranderende maatschappij niet meer kan bijhouden?

Instortingsgevaar

Een waslijstje maakt duidelijk dat de AIVD in zwaar weer verkeert en een politieke speelbal dreigt te worden.

Taken van de AIVD zijn overgenomen en ingevuld door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Op de website staat keihard te lezen dat de NCTV binnen de Rijksoverheid als enige verantwoordelijk is voor terrorismebestrijding, cyber security, nationale veiligheid en crisisbeheersing. Een dergelijke formulering hoort thuis op de website van een standvastige AIVD.

De Tweede Kamer kan of wil geen ondersteuning bieden. Media (zelfs filmmakers) kunnen vaak ongefundeerde en provocerende kritiek spuien, waartegen de AIVD zelf zich niet kan en mag verweren vanwege het mediabeleid bij het 'moederdepartement' Binnenlandse zaken (BZK).

En tot slot zal de AIVD op onderdelen moeten samensmelten met het militaire, oudere halfbroertje, de MIVD. Er dreigt instortingsgevaar.

Opstandig leiderschap noodzakelijk

De AIVD moet na bijna zeventig jaar aan mooie geschiedenis zich heel snel minder dienstbaar, dociel en onderdanig gaan opstellen. Misschien dat de houding om 'zich zonder commentaar altijd te schikken naar het gezag' passend is voor andere beroepsgroepen zoals politieambtenaren en militairen. Dat past een dienst als de AIVD niet! Het is tijd dat de AIVD opstandiger leiderschap toont tegenover de minister, Kabinet, Kamerleden en media.

De AIVD zal zijn toonaangevende plaats in de maatschappij moeten terug veroveren. Wanneer de AIVD wil of moet blijven bestaan, zal afscheid genomen moeten worden van de zittende dienaren in de top van de dienst. In de huidige alarmfase is schreeuwend behoefte aan topambtenaren, aan krachtdadige topbestuurders uit de buitencategorie van bijvoorbeeld Arthur Docters van Leeuwen, die een bestuurlijke reorganisatie aandurven.

Wanneer dat succesvol verloopt, zijn debatten over politieke aansturing overbodig.

Kabinet moet uitspraken generaal Van Uhm openlijk steunen

De Nederlandse overheid moet meer doen dan alleen het uitspreken van een dreiging, meer doen dan alle Syriëgangers over een kam te scheren en de Nederlandse bevolking op het verkeerde been te zetten. De Nederlandse regering moet met meer genuanceerde berichtgeving het (ongewild) beïnvloeden van het stemgedrag van Nederlanders voorkomen.

Kuddedieren

Generaal b.d. Peter van Uhm heeft in principe respect voor mensen die opkomen, ja zelfs sneuvelen voor hun idealen, en zeker voor jongeren die denken dat ze de wereld beter kunnen maken. Van Uhm heeft begrip voor de Syriëstrijders, maar hij is het nadrukkelijk niet eens met hun methoden en met hun ideeën over de wereld. Dat zei hij in de radiodocumentaire 'Verloren zonen - een eeuw ten oorlog'.

Domme kuddedieren met weinig hersens vinden dat de uitspraken van Generaal Van Uhm over Syriëgangers niet kunnen. Zij lezen alleen krantenkoppen, begrijpen de inhoud niet en vergelijken Syriëgangers met groeperingen die in Europa en Amerika terreuraanslagen plegen.

Nog nooit een Syriëganger gezien of gesproken

Van Uhm stelt terecht de vraag of onze maatschappij wel zijn best heeft gedaan om de Syriëgangers in de goede richting te houden? Het is heel belangrijk om je best te doen om deze jongeren te begrijpen, anders kun je hen ook niet verder helpen. Je moet hen verder helpen want je wilt niet kiezen voor het gewelddadig uit de hand laten lopen van frustraties of PTSS-stoornissen.

Daarom moet je samenwerken met de moslimwereld in Nederland, waar deze jongeren vandaan komen. In de eerste plaats in hun buurt, met hun vrienden en zeker niet in de laatste plaats met hun ouders. Volgens Britse media kunnen vooral vrouwen een super belangrijke rol spelen.

Zonder kennis van zaken en zonder begrip voor de geschiedenis wordt er over Syriëgangers te eenzijdig geoordeeld. Vooral mensen die nog nooit een Syriëganger hebben gezien, laat staan gesproken, veroordelen deze moslims vanachter hun biermuren op hun witte campings. Lekker dom.

Arrestaties werken contraproductief

De AIVD en de NCTV vinden dat er een substantiële dreiging uitgaat van 'ideologisch en militair geschoolde strijders' (zijn ze dat echt?) bij terugkeer in Nederland. Het op onduidelijke gronden arresteren van een 20-jarige jongeman in Amsterdam helpt niet om dreiging te verminderen. In tegendeel. De 'terreurgeschiedenis' in Nederland heeft ons in de jaren '70 van de vorige eeuw laten zien dat isolatie van werkloze jongeren, het vormen van aparte woonwijken en het niet bespreekbaar maken van hun idealen, juist leidt tot meer dodelijk geweld.

Belastinggeld voor opvang jihadstrijders

In het programma 'Nieuwsuur' van zondag 27 april deed een zenuwachtige Dick Schoof, directeur van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), een verkapte politieke uitspraak. Hij zei, dat hoewel de terugkeer van Syriëgangers een Europees probleem is, "wij in Nederland" bezig zijn met het terugdringen van dreigingen door maatwerk te leveren op individuen en groepen moslimjongeren. Deze jongeren hebben daarbij hulp nodig, zei Schoof, en voegde er snel en mijns inziens laf aan toe; "niet omdat we ze willen helpen, maar om het risico te verminderen".

De uitspraak dat er beleid is ontwikkeld om moslimjongeren, uit Syrië teruggekeerde jihadstrijders te helpen bij de terugkeer in de maatschappij, zou wel eens bij een groot deel van de Nederlandse bevolking verkeerd kunnen vallen. Dick Schoof las al de krantenkop: "Belastinggeld aangewend voor opvang islamitische jihadstrijders".

Landelijke aanpak jihadstrijders

Schoof bedoelde dat sommige gemeenten in Nederland geattendeerd worden op teruggekeerde Syriëstrijders en dat die gemeenten moeten meewerken aan de opname van die moslimjongeren in hun eigen gemeenschap, opdat de potentiële terreurdreiging zal afnemen.

Durf dat dan als woordvoerder van de Nederlandse regering ook openlijk te zeggen tegenover het publiek van Nederland. Er staat immers al geschreven dat diverse gemeenten in Nederland, op verzoek van minister Opstelten meedoen met de landelijke aanpak van Nederlandse jihadstrijders.

Durf als (woordvoerder van de) Nederlandse regering nu ook openlijk steun te betuigen aan de uitspraken van Peter van Uhm.

Kuddedieren lezen alleen krantenkoppen

De conclusie is dat de Nederlandse overheid zijn best doet om de dreiging die uitgaat van idealistische moslims na hun terugkeer in Nederland in te dammen.

Dat doet de Coördinator Terrorismebestrijding samen met Nederlandse gemeenten.

De uitspraak van Generaal van Uhm, "Je moet deze jonge mensen proberen te begrijpen, anders kun je ze ook niet verder helpen", is dus in lijn met dit regeringsstandpunt. Minister Opstelten moet deze uitspraak openlijk steunen.

Er wordt veel 'te makkelijk' over moslim idealisten geoordeeld. In ieder geval door een groot aantal Nederlanders, dat bevooroordeeld, onnadenkend achter de mening van anderen aanloopt en hardop blaat dat er meer zelfmoordaanslagen mogen plaatsvinden. Hoe dom kan je zijn?

Kuddedieren met weinig hersens lezen alleen krantenkoppen, begrijpen de inhoud niet en vergelijken Syriëgangers met groeperingen die in Europa en Amerika terreuraanslagen plegen.