Communicatiebeleid AIVD moet op de helling
Inleiding
Wanneer
wetenschapper Bart van der Sloot een telefoongesprek met de AIVD zodanig
intimiderend ervaart dat hij er op dinsdag 29 augustus een opiniestuk in de Volkskrant over plaatst, komt nog
diezelfde dag de dienst verrassend snel met een commentaar op de website. Uitzonderlijk is bovendien een ingezonden opiniestuk op persoonlijke titel van het hoofd communicatie met ongeveer dezelfde strekking. Het lijkt in
eerste instantie op een zuinige vorm van zelfkritiek. Maar door de toon van de
boodschap gaat zelfs een begin van een excuus compleet de mist in.
Wanneer de wetenschapper Van der Sloot een
telefoongesprek met de AIVD zodanig negatief ervaart en dat hij er een opiniestuk over plaatst, komt nog diezelfde dag de dienst met een commentaar op zijn website.
Uitzonderlijker is dat de AIVD nog diezelfde
dag komt met een commentaar op zijn website. Nog opzienbarender is een
ingezonden opiniestuk in de Volkskrant op persoonlijke
titel , maar met ongeveer dezelfde strekking. Het lijkt in
eerste instantie op een zuinige vorm van zelfkritiek. Maar door de toon van de
boodschap gaat zelfs een begin van een excuus compleet de mist in. De AIVD
schrijft wel dat zijn woordvoerders zoeken naar persoonlijke gesprekken met
bijvoorbeeld opiniemakers, maar het belerende toontje waar Van der Sloot op
doelde blijft bestaan: “Als
wij (AIVD) merken dat opiniemakers hun feiten niet (helemaal) scherp hebben,
zijn wij altijd bereid om toelichting te geven (…)”
Het komt zelden voor dat de AIVD reageert op
berichten in de media. Historicus Constant Hijzen schrijft in zijn proefschrift
“Vijandbeelden” dat het hoofd van de BVD Andries Kuipers in 1967 de minister
voorbijliep en een persbericht naar buiten bracht over de inmenging van de BVD
in de studentenwereld. Vervolgens blijft het heel lang stil totdat Arthur
Docters van Leeuwen eind jaren ’80 / begin jaren ’90 opdracht gaf mediabeleid
te ontwikkelen. Daartoe werd Projectgroep Pers & Publiciteit opgericht die
de fundamenten legde voor een afdeling In- en Externe Betrekkingen (IEB) van
de BVD, nu afdeling Communicatie.
De negatieve ervaring van
wetenschapper Van der Sloot staat niet op zich. Ik spreek wetenschappers,
journalisten en zelfs oud-collega’s die zeggen zelden constructieve gesprekken te voeren
met de AIVD. Bijna zonder uitzondering kwalificeren zij de dienst als
wereldvreemd, bevoogdend en door gebrek aan historische kennis onnodig
geheimzinnig.
Opmerkelijk is dat AIVD-medewerkers, juist
die van de afdeling communicatie – vaak zelf niet gelouterd door het
operationele, “het echte” werk – brave burgers neerbuigend en belerend tegemoet
treden met opmerkingen dat “zij geen goed beeld hebben van de praktijk van het
inlichtingenwerk en dat eventuele kritische vragen op misverstanden berusten.”
Hebben zij zelf nog wel feeling met de maatschappij?
‘Open waar het kan, geheim waar
het moet’
Het beeld op die maatschappij verandert,
verheldert en verbetert, zodra je afstand hebt genomen van de
inlichtingenbubbel. Door een ‘open mind’ krijg je een bredere kijk op de
dagelijkse maatschappij, dan wanneer je als in een tunnel permanent op zoek bent
naar gevaren voor democratie en staatsveiligheid.
Met het adagium ‘Open waar het kan, geheim waar het moet’ werd
in het begin van de jaren ’90 de basis gelegd voor een ingrijpende verandering
in de profilering van de BVD in het publieke domein. Grondleggers waren de
BVD-hoofden Sybrand van Hulst en diens voorganger Arthur Docters van Leeuwen.
De ‘buitenwacht’ werd inhoudelijk gedetailleerd zicht geboden op het werk van
de BVD.
Geheimen die al lang niet meer geheim zijn
Er verschijnen ook nu nog wel
openbare jaarverslagen en andere boekwerken, maar de ‘nieuwe openheid’ van de
dienst, is gewijzigd van ‘materie inhoudelijk voorlichtend’, naar ‘correctief
public relations’. Dat komt voort uit angst en het afschermen van geheimen die
al lang niet meer geheim zijn.
Op vrijdag 3 september liet bijzonder hoogleraar Governance of Intelligence and Security Services, Paul Abels, zich in een interview met 'de Volkskrant' in niet mis te verstande bewoordingen uit over de 'oesterkramp' - de ongemakkelijke omgang met openheid en de buitenwereld - waarin de AIVD en dus ook de afdeling communicatie zich bevindt.
Uitspraken van Bertholee over steeds wisselende soorten van bedreigingen en rampzalige optredens van minister Plasterk dwingen de afdeling communicatie continue vol aan de bak te moeten als een gedegenereerde reparatiekist
Op vrijdag 3 september liet bijzonder hoogleraar Governance of Intelligence and Security Services, Paul Abels, zich in een interview met 'de Volkskrant' in niet mis te verstande bewoordingen uit over de 'oesterkramp' - de ongemakkelijke omgang met openheid en de buitenwereld - waarin de AIVD en dus ook de afdeling communicatie zich bevindt.
Uitspraken van Bertholee over steeds wisselende soorten van bedreigingen en rampzalige optredens van minister Plasterk dwingen de afdeling communicatie continue vol aan de bak te moeten als een gedegenereerde reparatiekist
DWDD University college
Geheimzinnigheid manifesteert
zich ook in de relatie met journalisten. Natuurlijk heeft de AIVD goede
PR-relaties met zelfgekozen media als de NOS en het NRC, die als uitgehongerde
wolven steeds toehappen op selectieve nieuwtjes. Een sappige brok
propagandamateriaal bijvoorbeeld werd allesvreter Matthijs van Nieuwkerk
toegeworpen in de vorm van een DWDD
University college. Het televisieoptreden van hoogleraar Beatrice de Graaf werd mede voorbereid door
de propaganda-afdeling op het hoofdkantoor van de AIVD in Zoetermeer. Zo werden ook 'prachtige attributen' uit het AIVD-museum in het programma tentoongesteld!
'Haagse' communicatiedeskundige bittere noodzaak
'Haagse' communicatiedeskundige bittere noodzaak
De hautaine houding in de
communicatie zal nooit leiden tot beter begrip van het moeilijke werk van de
AIVD. Dat moet anders door direct terug te keren naar het adagium ‘Open waar
het kan, geheim waar het moet’. Dat is opnieuw een moeizaam proces en een
ingrijpende verandering in de profilering van de AIVD.
Maar met een nieuw kabinet, een nieuwe minister en op termijn een ander hoofd van de AIVD in het vooruitzicht, kan het lukken. Wanneer wetenschappers en journalisten met meer openheid worden tegemoet getreden, kunnen die de AIVD misschien zelfs lostrekken uit het moeras van onzichtbaarheid in de Haagse politiek.
Zelfs een totale herbezinning over de balans tussen openheid en geheimhouding is noodzakelijk. Het wordt tijd dat ook op dit terrein de AIVD eens naar andere, meer liberaal opererende diensten en landen kijkt.
Maar met een nieuw kabinet, een nieuwe minister en op termijn een ander hoofd van de AIVD in het vooruitzicht, kan het lukken. Wanneer wetenschappers en journalisten met meer openheid worden tegemoet getreden, kunnen die de AIVD misschien zelfs lostrekken uit het moeras van onzichtbaarheid in de Haagse politiek.
Zelfs een totale herbezinning over de balans tussen openheid en geheimhouding is noodzakelijk. Het wordt tijd dat ook op dit terrein de AIVD eens naar andere, meer liberaal opererende diensten en landen kijkt.
Het communicatiebeleid van de
AIVD moet daartoe wel volledig op de helling.
Geredigeerde versies verschenen ook in de Volkskrant (https://www.volkskrant.nl/opinie/aivd-moet-terug-naar-adagium-open-waar-het-kan-geheim-waar-het-moet~a4515304/ ) en op "Netkwesties" (https://www.netkwesties.nl/1062/communicatie-aivd-onnodig-verkrampt.htm )
