Het is helemaal geen oorlog, dat ziet toch iedereen

Het is helemaal geen oorlog, dat ziet iedereen

Oorlog is maar een etiket door onderzoeksjournalist Huib Modderkolk als titel geplakt op zijn nieuwe boek “Het is oorlog maar niemand die het ziet”.

Wanneer is het eigenlijk oorlog? We merken er in ieder geval niets van in ons dagelijks bestaan, terwijl de grootmachten om ons heen wel degelijk bezig zijn met 'Stratego' of 'The Game of Thrones'. Gevechten om macht en invloed, imago. Maar ook grootschalige pogingen tot plundering van Westerse rijkdom en kennis.
Het begrip oorlog is controversieel; hier in dit boek van Modderkolk is slechts sprake van een uitbreiding van de bestaande wedloop. Het gaat te ver om deze intimiderende digitale component een ‘nieuwe oorlog’ te noemen.

De ondertitel ‘maar niemand die het ziet’ is zelfs misleidend. De schrijver vindt zichzelf een waarschuwende profeet die de mensheid wil wijzen op haar onbenullig bestaan en wil genezen van haar blindheid voordat het te laat is. 

Die waarschuwing bestaat uit de combinatie van verontrustende boodschappen van meer dan 110 bronnen die de journalist zegt te hebben geraadpleegd. Hetgeen betekent dat veel meer mensen, instituten, inlichtingendiensten, beveiligingsbedrijven, landen en regeringen al lang (meer dan twintig jaar) op de hoogte zijn van digitale bedreigingen.

En Modderkolk nu zelf ook, want hij beschrijft uitvoerig de eerste digitale verstoring in Nederland die in 2011 bij het bedrijf DigiNotar in Beverwijk plaatsvond. Vervolgens weidt hij uit over een jonge hacker die vanaf zijn zolderkamertje inbreekt bij KPN. Mooi is zijn verhaal over de inbraak via LinkedIn-pagina’s bij Belgacom door de Britse afluisterdienst GCHQ.

Cyberaanvallen

Modderkolk is bezorgd dat ‘de Nederlander’ niet door heeft aan welke gevaren hij/zij zich dagelijks blootstelt in deze digitale ‘oorlog’. Een term die graag en vaak, met name door westerse autoriteiten, zoals door de Nederlandse minister van Defensie Ank Bijleveld, wordt gebruikt om aan te geven dat er veel verschillende soorten cyberaanvallen vanuit het agressieve landen als Rusland, China en Iran plaatsvinden. 

Maar om die geconcentreerde angsten, met de Verenigde Staten van Amerika voorop, nu ‘oorlog’ te noemen? Het is vooral ons eigen gebrek aan beveiligingszin zoals is gebleken bij de door de Russen gemanipuleerde Amerikaanse verkiezingen in 2016.

AIVD

Zelfs de intelligente activiteiten van de Nederlandse inlichtingendienst AIVD in Iran waar de besturing van nucleaire centrifuges, gebruikt voor de vervaardiging van atoomwapens, werd verstoord met een computerworm genaamd Stuxnet, was 'slechts' een sabotageactie. Geen nieuwe digitale oorlog. De AIVD zelf spreekt van "digitale sabotage".

In de richting van Nederland ontbreekt nog de intentie om daadwerkelijk sabotageacties uit te voeren op de vitale infrastructuur. Een verstoring in bijvoorbeeld de energievoorziening in landen om ons heen kan echter ook gevolgen hebben voor Nederland. Zo heeft onder andere Rusland een offensief cyberprogramma voor verstoring en zelfs sabotage van de vitale infrastructuur. https://www.aivd.nl/onderwerpen/jaarverslagen/jaarverslag-2018/spionage

Er is hooguit een uitbreiding van de Koude Oorlog. De Koude Oorlog is een periode van gewapende vrede tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, en hun bondgenoten. Aan de begindatum van deze Koude Oorlog (1945) valt weinig af te dingen.  

Zelf vind ik dat die Koude Oorlog niet is afgelopen, maar dat er vanaf 1991 een langdurig interbellum is ontstaan in de vijandigheden tussen (nu) Rusland en de Verenigde Staten. Een interbellum waarin het onderling wantrouwen tussen staten stelselmatig werd aangewakkerd door technologische ontwikkelingen in onder meer ruimtevaart en oorlogvoering, aangewakkerd door digitale technologie. 

Nog belangrijker is de explosieve invloed op wereldwijde digitale ontwikkelingen na de terroristische aanslagen in Washington en New York op 11 september 2001. Opnieuw is er een harde strijd om de wereldhegemonie tussen de VS en Rusland, met nu een derde partij in het spel, China.

Marketting

In het televisieprogramma Buitenhof dat ook een etalage bood aan Huib Modderkolk, stelde presentator Jort Kelder de steeds terugkerende vraag: ‘Zijn het geen incidenten, is het echt oorlog en waaruit blijkt dat dan?’ Hierop kwamen maar geen bevredigende antwoorden. Waaruit blijkt dat een kenmerkende samenhang in de incidenten die recht kunnen doen aan het etiket ‘oorlog’ volkomen ontbreekt en het gebruik ervan dus misplaatst is.

Sidekicks van Modderkolk, Inge Philips van Deloitte Amsterdam en Frank Groenewegen van Fox-IT hielpen van harte mee om de kijkers van Buitenhof (vooral Kamerleden, journalisten en mensen met invloed bij regering, overheden en grote bedrijven) de digitale oorlog als een nieuw en bedreigend fenomeen op een zondagmiddag door de strot duwen. 

Hun opmerking als ‘het is (al twintig jaar) oorlog’ verraadt in positieve zin een jeugdig arbeidsethos en gezonde marekettingstrategie. Echter wordt er gemakshalve van uitgegaan alsof vóór de geboorte van dit digitale tijdperk een soort van permafrost aanwezig was die het bestaan van een Koude Oorlog degradeert tot slechts een geschiedkundig fenomeen.

Wanneer is het eigenlijk oorlog?

Je kunt de hedendaagse strijd, hoe technologisch geavanceerd ook, niet los zien van de geschiedenis. De huidige digitale wereld is juist verwekt in die Koude Oorlogsjaren en tot volwassenheid gekomen onder invloed van 9-11. Millennials leven in een relatief rustige tijd, geen oorlog, ook geen digitale.

Wellicht kunnen we over enkele decennia nog spreken over deze tijd als digitaal gerommel in de marge van de geboorte van de drie (of misschien wel vier of vijf) grote machtsblokken, die elkaar na het overwinnen van kinderziektes met digitale controles mooi in evenwicht houden.

Over de schrijfstijl van Modderkolk kan je altijd van mening verschillen, maar de krankzinnige classificatie op de achterflap “Dit is nog beter dan John Le Carré, want het is waar” is volstrekt bezijden de waarheid en onderdeel van het marketingspel.

Een bewerkte versie verscheen in NRC 
op donderdag 26 september 2019 
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/09/26/het-is-geen-oorlog-en-iedereen-ziet-het-a3974763?utm_source=social&utm_medium=twitter&utm_campaign=twitter&utm_term=20190927