Waarom tegenstanders ‘sleepwet’ blij moeten zijn
De nieuwe Wet op de inlichtingen- en
veiligheidsdiensten (WIV2017) beperkt de AIVD en de MIVD meer in hun
werkzaamheden dan veel mensen denken. Vóór het jaar 2002 was er helemaal geen
wet, maar moesten de diensten wel hun werk doen. Dat gebeurde in het geheim soms
zonder ministeriële toestemming. Nu is toestemming vooraf, evenals controle
achteraf in de wet geregeld. Achterdochtige tegenstanders van de zogenoemde
‘sleepwet’ moeten veel positiever zijn.
Metadata
Bits of Freedom (BoF) is
positief kritisch en leidt de discussie over wat er wel en (nog) niet goed is
geregeld en stelt vijf verbeteringen [1]
in de WIV voor. Een daarvan gaat over de drie artikelen van de ‘sleepwet’, de
naam die hier wel onterecht [2]
wordt gebruikt. Onterecht omdat BoF stelt dat in de WIV is geregeld dat er
‘bijvoorbeeld ongefilterde communicatie tussen een stad als Utrecht en Syrië
wordt onderschept, waarbij telefoongesprekken van onschuldige (!) burgers worden
afgeluisterd en e-mailtjes meegelezen’. Nee, providers verstrekken slechts
metadata, gegevens van telefoonnummers of IP-adressen, niet de inhoud van
gesprekken of van e-mails!
BoF stelt ook dat de
diensten nu meer gegevens mogen binnenhalen dan voorheen. Dit is een schijnbeweging.
Diensten mogen nu al gegevens via de lucht binnenhalen, maar dat inlichtingenmiddel
droogt op door veranderde technologische ontwikkelingen. Het verloren terrein
mag ter compensatie worden aangevuld door interceptie op de kabel.
Loopgravenoorlog
Vaak ontbreekt het aan
kennis van de geschiedenis van diensten, aan geduld om de Memorie van
Toelichting te lezen en dus aan begrip voor deze wet. Vooral een warboel aan
opiniestukken in de media vertroebelen de discussie. Daarom heeft de overheid
de plicht de burgers goed voor te lichten. In ieder geval is de website van de
AIVD flink uitgebreid. Of de kennis ook daadwerkelijk wordt opgepikt is
twijfelachtig.
Tegenstanders van de WIV
houden pokhouterig vast aan de populistische term ‘sleepwet’ en zijn bang voor
ernstige aantasting van hun privacy. Opmerkelijk dat zij wel naïef achter
populisten aanlopen.
Zelfs de zondagavondclown
Arjen Lubach wist zonder zelf de impact van zijn satire te beseffen het
klapvolk te bewegen tegen een wet te gaan stemmen waarvan de inhoud hen onbekend
is. Hier dreigt een dommige ‘zwartepiet’ discussie, waarbij verschillende stellingen
niet worden onderbouwd en naar meningen niet meer wordt geluisterd. Een
loopgravenoorlog!
Syrische terroristen
Vóór het jaar 2002 was er
helemaal geen wet en moesten de diensten in het geheim, soms met toestemming van
de minister vooraf maar nauwelijks controle achteraf, operaties opzetten voor
de bestrijding van terrorisme. Bijvoorbeeld in 1975, toen vier Syrische
terroristen in Amersfoort een trein uit Rusland met Joden wilden kapen. Na een
tip van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) arresteerde de Amsterdamse
politie de vier mannen. Hoe werkte dat toen?[3] Interceptie
Buitenlandse
inlichtingendiensten stelden (delen van) telefoonnummers van personen en
organisaties ter beschikking aan westerse veiligheidsdiensten – ook aan de BVD
- om telefonische contacten tussen terroristen in het Midden-Oosten en
West-Europa vast te kunnen stellen. Telefoongesprekken vanuit Nederland naar
Syrië kwamen in 1975 nog niet automatisch tot stand. Je moest eerst bellen met
de Amsterdamse telefooncentrale. Daar werd door provider PTT (nu KPN) de
verbinding opgezet en de metadata ‘wie
belt met wie’ overgezet op ponskaarten.
Lange lijsten metadata
werden dagelijks en handmatig door de BVD bekeken of er ook contacten met verdachte
telefoonnummers tussen zaten. Onbelangrijke telefoonnummers (circa 99%) werden
direct weggegooid. Nog geen 1% werd direct inhoudelijk onderzocht. Op een dag bleek dat er vanuit een hotel in Amsterdam was
gebeld met verdachte contacten in Damascus/Syrië. Dit spoor leidde uiteindelijk
terug naar vier Syrische terroristen in een Amsterdams hotel. Vervolgens werd uit
verdere analyse duidelijk dat zij in
Nederland (Amersfoort) een trein wilden kapen en werden zij in de nacht voor de
geplande aanslag gearresteerd.
Blijkbaar kon een
terreuractie ook zonder onderzoeksopdracht of aanwijzingen van het kabinet,
worden voorkomen. Op eigen initiatief, intelligent bedacht en met vakmanschap
uitgevoerd. Strikt genomen is daar (nog steeds) geen opdracht voor nodig.
Onderzoeksopdracht
Nu komt er een nieuwe
WIV2017. Daardoor mogen AIVD en MIVD minder zelfstandig werken en krijgen meer
gecontroleerde opdrachten voor interceptie en moet niet alleen de minister maar
ook de Toetsingscommissie
Inzet Bevoegdheden (TIB) toestemming geven en is er ook controle
achteraf (CTIVD).
Qua werkwijze is inhoudelijk
weinig, maar procedureel juridisch veel veranderd. Ook nu wordt bij een doelgerichte
opdracht (onderzoek cyberaanvallen) in stap 1 gekeken of al metadata bekend zijn of nog moeten
worden binnengehaald (bulkinterceptie).
Metadata zijn stukjes van een puzzel.
Bij
de tweede stap (ook hiervoor is apart toestemming nodig) wordt er geanalyseerd welke stukjes van de puzzel
ontbreken. Bijvoorbeeld hoe maak je een telefoonnummer compleet, of op welk
adres of in welk land zit een target, spion of terrorist. Niet meer met de hand
maar met de computer. Op zoek naar patronen, net zoals Google of Bellingcat
doet. Waar gaan targets vaak naar toe, met wie hebben ze vaak contact? Kloppen
deze gegevens misschien met al bestaande informatie.
Zodra de puzzel duidelijker
wordt, bestaat de kans te weten waar de dreiging vandaan komt, maar nog niet precies
‘hoe groot het gevaar is’. Meer onderzoek is nodig en na opnieuw toestemming gaat
het onderzoek verder, misschien is aftappen nodig op zoek naar de inhoud.
Zijn er uiteindelijk aanwijzingen
van een concrete dreiging dan kan er een brief naar het Openbaar Ministerie
(O.M.) met conclusies en aanbevelingen. Dan is het werk voor de AIVD in
principe gedaan en moet het O.M. zelfstandig bewijs gaan verzamelen.
Conclusie
Wanneer het werk van de
BVD van vroeger wordt afgezet tegen dat van de AIVD anno 2018, is duidelijk dat
nu wel wettelijk is vastgelegd wat de diensten vóór 2002 in het geheim deden. Deze
verbetering geldt niet alleen voor de toestemming vooraf en controle achteraf,
de wet beschrijft ook een zichtbare bescherming (klachtenregeling) van de
privacy.
Wanneer het besef
doordringt dat de controle beter is geregeld dan in ons omringende landen, is
eveneens duidelijk dat tegenstanders van de verfoeide ‘sleepwet’ eigenlijk heel
tevreden moeten zijn.
Er is heel veel verbeterd! Maar laten we deze wet over
twee jaar wel goed evalueren.
[1] https://www.bof.nl/2018/01/16/livestream-voor-eenbeterewet-nl/
[2] https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2017Z18166&did=2017D37427
[3] http://3secretfingers.blogspot.de/2016/06/arrestatie-syriers-na-datamining.html
Op 31 januari 2018 verscheen een bewerking van dit artikel op
https://www.netkwesties.nl/1127/waarom-tegenstanders-sleepwet-blij-mogen.htm
Geen opmerkingen:
Een reactie posten