Orthodoxe Kerk is Russische schuilplaats in Nederland

Voor Russische oppositieleden is de Orthodoxe Kerk (ROK) een schuilplaats in het buitenland

Het is kwalijk dat de IND geen advies heeft ingewonnen bij experts van andere ministeries. Was dat wel gebeurd, dan had de beslissing over Aleksandr Dolmatovs asielaanvraag anders kunnen uitvallen. 

IND heeft oogkleppen en moet meer advies vragen

In januari 2013 stierf de Russische asielzoeker Aleksandr Dolmatov in een Rotterdamse cel, waar hij vastzat om uitgezet te worden. De Immigratie- en Naturalisatiedienst IND had slechts het vluchtverhaal van Dolmatov beoordeeld. Verder reikt zijn taak kennelijk niet. Kennis over het huidige strenge visumregime tussen Nederland en Rusland, over de actuele politieke ontwikkelingen in Rusland en over de wijze waarop de inlichtingen- en veiligheidsdiensten op geraffineerde wijze worden ingezet tegen oppositionele groeperingen in binnen- en buitenland ontbreekt bij deze dienst.
Het is dus de IND kwalijk te nemen dat het geen advies heeft ingewonnen bij experts van andere ministeries. De IND beoordeelde slechts het vluchtverhaal van Dolmatov.

AIVD

Gezien de uitlatingen van Dolmatov zelf over zijn betrokkenheid bij de Russische veiligheidsdienst was het overigens beslist logisch geweest de AIVD te betrekken bij het onderzoek. Dat laatste was ook het idee van advocaat Marq Wijngaarden.

De AIVD heeft sinds 1945 dossiers over Rusland aangelegd en heeft actuele kennis van de politieke situatie in Rusland en de rol van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten daarin.

Maar ook de Nederlandse ambassade in Moskou had kunnen helpen bij een beoordeling.

Zelfs een eenvoudige studie op het internet naar de achtergronden van de ontwikkelingen in Rusland vond de IND kennelijk niet nodig. Was dat wel gebeurd dan had de beslissing over Dolmatov's asielaanvraag anders kunnen uitvallen.

Is de IND laks, amateuristisch of een bureaucratisch eiland?

In ieder geval was het politiek handig dat de overheid in 2013, juist in het Nederland-Ruslandjaar, eventuele gevoeligheden niet in de openbaarheid bracht.

Revival van de "Koude Oorlog"

De zaak rondom de dood van de Rus Dolmatov lijkt ingewikkeld, maar kan best worden ontrafeld. In ieder geval gedeeltelijk en beslist uitgebreider dan ambtenaren van de IND hebben gedaan.

Het naar de media gelekte vluchtverhaal en de in 'de Volkskrant' omschreven rol van Vader Grigori van de Russisch Orthodoxe Kerk (ROK) in Rotterdam, zijn dan het uitgangspunt.

Daarnaast zijn er rapporten op internet die de rol van "the special subdivision (Fourth Department of the Fifth Administration) for religion" van het KGB beschrijven. De relatie dus tussen het KGB en de ROK.

Mitrokhin archieven

Een verdere zoektocht naar de rol van de ROK leidt onder meer naar de Mitrokhin archieven. Daar wordt de verwevenheid van KGB-medewerkers met de kerk zelfs schematische in een organigram weergegeven. Wanneer je nu deze gegevens in het perspectief van Dolmatov's eigen vluchtverhaal plaatst, is het meer dan aannemelijk dat Dolmatov in binnen- en buitenland, (in Nederland zelfs met de hulp van de ROK), als agent provocateur in de Russische oppositie was geïnfiltreerd. In de revival van de "Koude Oorlog" speelt ook de kerk weer een discutabele rol en lijkt opnieuw te worden ingezet in het spel van de veiligheidsdiensten.

Het is bekend wie een van de laatste Russen is waarmee Dolmatov heeft gesproken. 

Waren de lange gesprekken met deze 'vader' Grigori ook de reden dat Dolmatov plotseling zweeg over zijn relatie met de FSB, de opvolger van het KGB?

Dit had de IND moeten uitpluizen, maar die gaat slechts af op het vluchtverhaal van Dolmatov.

Russische Kerk is gevaarlijke schuilplaats 

Dolmatov was gerekruteerd als informant in de binnenlandse oppositiepartij 'Een ander Rusland' rond Edoeard Limonov. Na zijn behaalde successen werd hij ingezet als verbindingsman tussen de veiligheidsdienst FSB en de 'organisatie' van de Russische Orthodoxe Kerk (ROK). Deze Kerk is al eeuwen een schuilplaats voor oppositieleden in het buitenland, door machthebbers in Moskou alom gevreesd en al jarenlang bestreden. Maar is ook verwevenheid met het oude KGB en de nieuwe FSB.

Auteurs van klassieke spionageboeken likken hun vingers af bij deze klassieke inlichtingenoperatie. Dolmatov; gerekruteerd en deels opgeleid in de gevangenis. Later als 'spion' geïnfiltreerd in de Russische oppositie in Moskou en daarvoor beloond met een vertrouwensfunctie bij de rakettenfabriek en met een paspoort voor reizen buiten Rusland.

Hij maakte reizen naar Nederland en Duitsland, naar steden waar ook Russische kerkgemeenschappen of moet je zeggen oppositiebewegingen floreerden.

De FSB wilde, zo zei Dolmatov zelf, dat hij in een ander Europees land ging werken en daar lid zou worden van een ‘organisatie’. 

Volgens Dolmatov moest hij de rol van verrader spelen. In zijn afscheidsbrief zegt Dolmatov dan ook: “Ik heb een eerlijk mens verraden”.  

Hij eindigde als koerier in Rotterdam en kreeg de laatste morele steun van de ROK.

Conclusie

Een onvolledig IND-onderzoek leidde tot een verkeerde beslissing.
De afwijzing van de asielaanvraag door de IND was niet de directe oorzaak van de dood van Dolmatov. Die was het gevolg van een labiele situatie waarin hij was gebracht door een uitgekiend spel van de Russische autoriteiten in hun strijd tegen oppositieleden in binnen- en buitenland.

Tot dit oordeel had de IND moeten komen in samenspraak met experts van andere ministeries en na bestudering van de rol en de activiteiten van de ROK voor de Russische geheime dienst.

Is de kennis van de IND van de actuele politieke ontwikkelingen in de wereld wel toereikend? 

Kan de IND complexe asielaanvragen nog steeds zelfstandig beoordelen? 

Moet deze dienst voortaan expertise inhuren van specialisten bij andere ministeries?

Deze vragen had de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, Fred Teeven, moeten kunnen beantwoorden.